Sabahattin Ali'den 'sınıf' tanımayan öyküler

Meral Baltacı  [email protected]

Okul öncesi kitaplarının eğlenceli, renkli ve neredeyse tüm duyulara hitap eden çeşitliliğinden sonra, okul çağı çocukları için yayınlanan kitapların çoğu, ebeveynler ve çocukları hayal kırıklığına uğratır. Daha önce, en güzel illüstrasyon örnekleriyle sunulan eğlenceli hikayeler, dünya edebiyatının beğenilen yazarlarından çeviriler, ilgilendikleri hemen her konuda bulundukları yaş grubunun özelliklerine hitap eden merak uyandırıcı metinlere ulaşabilirken,okuyucunun yaşı büyüdükçe, çocuk kitaplarında çeşitlilik ve cazibe azalır.

İlk gençlik dönemine yönelik yayınlarda ise, özellikle edebiyat alanında, yayın çeşitliliği iyice çoraklaşır. Bu kısıtlı alanda kaliteli edebi metin bulmak hayatın küçük mucizelerinden biridir. İlk gençlik çağında hakim olan çalkantılı ruh halleri nedeniyle, gençlerin yaşadıkları deneyimlerin, izledikleri filmlerin, okudukları kitapların bazıları ömür boyu taşınacak izler bırakır. Ebeveynler ya da öğretmenler, 11-15 yaşındaki gençlerin gelişim dönemi özelliklerini göz önünde bulundurarak, onların doğalarında zaten var olan iyi özelliklerini pekiştirecek edebi değeri yüksek metinlerle tanıştırmalıdır. Geçtiğimiz günlerde yayınlanan Üç Öykü, bu alandaki beklentileri karşılayan kitaplardan bir olarak karşımıza çıkıyor.

Öykü, az sayıda karaktere yer vermesi, olaylardan sadece bir kesit göstererek, okuyucunun hayal gücünü daha çok çalıştırması, sade dili ve minimal ayrıntı kullanımıyla ilk gençlik çağının gelişim özelliklerine hitap ediyor. Soyut düşünme becerisini kazanmaya başlayan gencin, metni baz alarak, öykünün anlatılmamış geçmişine ve geleceğine, verilmeyen ayrıntılarına dair mantık yürütmesi, hayalgücünü kullanmaya zorlanması zihinsel gelişimini olumlu yönde etkiler.

BAKANLAR KURULU KARARIYLA TOPLATILMIŞ

11-15 yaş için hazırlanmış Üç Öykü kitabı, Türkiye edebiyatının güçlü yazarlarından Sabahattin Ali’nin üç farklı öykü kitabından seçilmiş 'Arabalar Beş Kuruşa', 'Ayran' ve 'Sırça Köşk' adlı öykülerden oluşuyor. Arabalar Beş Kuruşa ve Ayran adlı öykülerin ortak özellikleri kahramanlarının çalışan çocuklar olması, fakirlik, çaresizlik, ezilmişlik temalarının işlenmesi. Sırça Köşk’ü ise daha çok halk masalı olarak niteleyebiliriz. Kitapta diğer ikisinden ayrı duran fakat ders verme özelliği ile hitap ettiği kitleye uygun bir öykü. Sırça Köşk ilk kez yayınlandığı 1947 yılında adını verdiği “Sırça Köşk” öykü kitabının içinde yer almış. Kitap, bu öykü nedeniyle sakıncalı bulunmuş ve Bakanlar Kurulu kararıyla toplatılmış. Soyut bir hikaye olmasına rağmen, 10 yaşındaki bir okurun dahi alt metni okuması ve anlaması oldukça kolay.

Arabalar Beş Kuruşa adlı öyküde, yetişkinlerin oluşturduğu sınıf farkları, çocukların masumiyeti, fakirliğin verdiği çaresizlik temaları sade ve akıcı bir dil kullanılarak işleniyor. Alt sınıfta dayanışmanın daha çok olması kısaca gösteriliyor ve arkadaşlığın sınıf tanımadığı da sezdiriliyor.

Ayran, üç öykü içinde en dokunaklı olanı. Fakirliğin, köylülüğün, çaresizliğin harika betimlemelerle işlendiği öyküde edebi işçilik öylesine etkileyici ki; içerik zenginleştirilerek “Kar Beyaz” adıyla filme alınmış.

Sırça Köşk tür olarak masal türüne yakın olsa da etkisi bakımından hiciv olarak da nitelenebilir. Politikacıların halkın üzerinden kazanç sağlamaları, dürüst ve adil şekilde yönetilebileceklerken, sömürülmeleri, itiraz ettiklerinde demagojiyle ya da manipüle edilerek ikna edilmeleri anlatılmış bu masalda.

Her üç öykü de, gençlere üzerinde düşünerek ders çıkaracakları, hayat görüşlerini zenginleştirecekleri, zihinsel bir malzeme veriyor. Bu nedenle, edebiyatın kişilik gelişimine katkısı açısından da çok kıymetli bir metin olarak değerlendirilebilir.

Sabahattin Ali toplumcu ve gerçekçi bir yazar olarak tanınır. İlkokul Öğretmeni olarak çalışmaya başlamış, öğretmenlik hayatına Türkçe ve Almanca öğretmeni olarak devam etmiştir. Çocuklarla, memurlarla ve köylülerle ilgili izlenimlerini bu görevleri sırasında topladığı, hikaye ya da roman kahramanlarının öğrencilerinden ve hayatına öğretmenlik görevi vesilesiyle girmiş olan insanlardan izler taşıdığı düşünülebilir. Yaşadığı dönemlerde muhalif kimliği nedeniyle işten çıkarılmış, geçimini sağlamakta zorlanmış, cezaevinde yatmıştır. İnandığını savunmaya devam ettiği için hakkında davalar açılmıştır. Tekrar hapse girme tehlikesi baş gösterdiğinde, yurtdışına kaçmaya çalışırken yakalanır.

41 yaşında hazin bir şekilde ölerek “hep genç kalacak” olan Sabahattin Ali’yi bu kitap vesilesiyle tanıyacak her çocuğun ya da gencin, onun sıkı bir okuru olacağını söylemek yanlış olmayacaktır.