Sıradışı bir yazar: Leo Lionni

DUVAR - Walter Benjamin Hikaye Anlatıcısı‘nda insanların deneyimlerini paylaşmasının bir geleneği olarak tasvir eder hikayeyi. Benjamin’e göre deneyim değer kaybettikçe yok alan bir zanaattır hikaye anlatıcılığı da. Oysa hikaye zamansızdır. Her anlatanla yeni bir biçim kazanır, yeniden hayat bulur. Onu romandan ve diğer türlerden ayıran en temel özelliği de budur.

Leo Lionni de modern zamanların hikaye anlatıcılarından biridir. Çocuklar için yazdığı kitaplarından herhangi birine baktığınızda içerik, dil ve çizimlerin çok yakın zamanlı olduğunu hissedersiniz. Oysa 1910 yılında doğan yazar, kitaplarının çoğunu 60’lı ve 70’li yıllarda kaleme almış ve çizimlerini yapmıştır. İçinde bulunduğumuz ve Lionni’nin kitaplarını yazdığı dönemler kültürel, sosyal ve tarihsel olarak birbirinden oldukça farklı iki zaman dilimine denk gelir. Buna rağmen anlatılanın size hissettirdiği, düşündürdüğü oldukça tanıdıktır ve size aittir.

Lionni’nin çocuk kitaplarında dayanışma, toplum, üretim, çocukluk, yabancılaşma, hafıza gibi birçok farklı kavramı kendi kelime dünyanız içinden tanımlayarak ve anlamlandırarak bulabilirsiniz. Ya da çok başka kavramları. Onun kitaplarını hem felsefi hem de zamansız kılan yanı da budur. Yüzyüz kimi için örgütlenme kimi için dayanışma kitabıdır. Pezzetino kimine göre çocukluğu anlatır kimine göre bireyin biricikliğini. Yazarın hemen her kitabı birden çok kavram ekseninde ve çok katmanlı olarak ele alınabilir.

Lionni fütürist bir ressam, reklamcı, ekonomist ve illüstratör olarak yazar çocuk kitaplarını. Bu yüzden yazdıkları tek yönlü, didaktik ve öğretme kaygılı değildir. Felsefidir, düşünmeniz biraz kafa yormanız gerekir. Hatta çocuklarla felsefeye başlamak için biçilmiş kaftandır. Öte yandan sıkıcı değil, canlı ve rengarenktir. Bunu yalın anlatımı ve farklı resimleme tarzıyla başarır. Bu tarzıyla her yaşa hitap eder. Çocuklar için anlaşılır yalın metinler daha büyük çocuklar ve yetişkinler için de üzerine düşünülmesi gereken metinlere dönüşür, hatta çeşitli eğitim çalışmalarında kullanılabilirler.

Leo Lionni’nin çeşitli dillere çevrilen kırktan fazla çocuk kitabının yalnızca beşi Kemal Atakay’ın özenli çevirisiyle Türkçeye kazandırılmış durumda. Bunlar; Frederick, Pezzettino, Yüzyüz, Yeşil Kuyruklu Fare ve Alexander ve Oyuncak Fare.

FREDERİCK

Frederick Leo Lionni kitapları arasında özel bir yere sahip. Lionni’nin 1967 yılında kaleme aldığı kitap, çalışma güzellemesi yapan Ağustos Böceği ve Karınca ile uyutulan çocuklar ve yetişkinleri uyandırmak için…

Frederick yazın ailesi gibi kışa erzak toplamak yerine uzun kış geceleri için güneş ışığı, renkler ve sözcük biriktiriyor. Çünkü kış soğuk, kül rengi ve sessiz. Ailesi ise onun neden çalışmadığını veya neye çalıştığını yahut ne biriktirdiğini bir türlü anlamıyorlar.

Kış bastırıp yuvalarına çekildiklerinde birlikte yiyip içiyorlar. Ancak bir gün yiyecekleri bitiyor ve sıra Fredercik’in biriktirdiklerine geliyor. Frederick de biriktirdiği renklerle ve sözcüklerle bezenmiş hikayelerle arkadaşlarını ısıtıyor, onlara düşler kurduruyor.

Fredercik sanatsal ve kültürel üretim, tembellik hakkı ve çalışmanın doğası üzerine bir yandan felsefi bir metin bir yandan da her okuyan için farklı anlamlar içeren bir çocuk kitabı.  Kolaj tekniği, renk seçimleri ve basit anlatımı ile küçük çocuklara keyifli okuma olanağı sağlarken, içeriği ile daha büyük çocuklarla da üstüne konuşup, düşünmeye olanak sağlıyor.

Frederick, Leo Lionni, çev: Kemal Atakay, Elma Çocuk, 3+

PEZZETİNO 

1975 yılında yazdığı ve resimlediği Pezzetino, Lionni’nin hem çocukluğu hem de her insanın biricikliği anlattığı kitabı. Kitapta Pezzetino (parçacık) büyüklerin çok büyük ve cesaret isteyen işler yaptığı bir dünyada kendini küçücük hissetmektedir. Bu yüzden parçası olduğu büyük şeyin peşine düşer. Pezzetino’nun yolculuğu kendi parçalarını, bütünlüğünü keşfetmesiyle sonuçlanır. Bu keşif Pezzetino’nun mutluluğunun da kaynağı olur. Zira bu kendini, eksik olmadığını keşfetmesi anlamına gelmektedir.

Pezzetino çocukların yetişkin dünyaya adapte olmaya zorlandığı ve geleceğe hapsedildiği günümüzde çocukları bugünü ile görmeye davet ediyor. Çocuğu bugünkü potansiyeli, kavrayışı, parçaları ile kabul etmeye çağırıyor.

Kitapta Pezzetino küçük turuncu bir kare ile temsil edilirken karşısına çıkan güçlü, koşan, uçan, yüzen ve bilge birçok renkli kareden oluşuyor.  Bu temsil edilme biçimi insanların ve farklılıklarının oldukça çarpıcı bir soyutlaması ve de somutlaması.

Özetle Pezzetino yetişkin dünya karşısında çocukları güçlendirici bir kitap olduğu kadar çocukluk, eksiklikler, farklılıklar ve bütünlük üzerine.

Pezzetino, Leo Lionni, çev: Kemal Atakay, Elma Çocuk, 5+

YEŞİL KUYRUKLU FARE 

Yeşil Kuyruklu Fare Leonni’nin Türkçeye kazandırılan kitapları arasında tanımlaması zor olanı diyebiliriz. Akıcı bir dil ve komik sayılabilecek bir akışı olmasına rağmen Yeşil Kuyruklu Fare kimilerince korkunç ve karanlık olarak tanımlanmış. Korkunç yerine çok katmanlı daha doğru bir tanım olur Yeşil Kuyruklu Fare için.

Kitapta işler şehirden gelen farenin ormanda yaşayan farelere Mardi Grass (şişman salı) festivalinden bahsetmesiyle karışıyor. Bu festival maskeler takılarak eğlenceler düzenlenen bir festival. Fareler ormanda bir Mardi Grass yapmaya heves ederler. Festival sonunda bizim fareler maskelerini unutup onlarla özdeşleşirler. Bu özdeşleşme birbirlerinden korkmalarına ve huzurlarının kaçmasına sebep olur. Günün birinde karşılarına maskesiz bir fare çıktığında ise ondan çok korkarlar; çünkü onu dev bir fare sanmaktadırlar. Fare onlara maskelerinden kurtulurlarsa aralarında bir fark kalmayacağını anlatır. Fareler Mardi Grass maskelerinden ve süslerinden kurtulurlar ancak bir farenin kuyruğu ne yapsa da hala yeşildir.

Yeşil kuyruğun simgelediği Mardi Grass’ın kötü anısı, kitabın kimilerince karanlık tarafını temsil ediyor. Bence kitap, yabancılaşma, farklı davranma, kendini unutma, kötü anıların hafızada kalması gibi birçok katmanı içeriyor. Kitap bir biçimiyle de çocukların çocuk olmayı unuttuğu Sineklerin Tanrısı’na benziyor. Ama bunu her zamanki Lionni renkli çizimleri ve basit anlatımıyla yapıyor.

Yeşil Kuyruklu Fare, Leo Lionni, çev: Kemal Atakay, Elma Çocuk, 5+

YÜZYÜZ 

Yüzyüz adındaki balık, sürüsündeki diğer balıklar gibi kırmızı değil siyahmış, biraz da hızlı yüzermiş diğerlerinden. Bir gün arkadaşlarını bir ton balığı yutunca yalnız kalmış. Arkadaşlarını kaybedince üzgün düşmüş yollara. Yolculuğunda denizde birçok güzellik ve farklılıkla karşılaşmış en sonunda da kendisine benzer bir balık sürüsüyle karşılaşmış. Bu sürü pek ürkekmiş ve saklanırmış avcı balıklardan. Yüzyüz korkusuzca yaşamanın yollarını düşünmüş düşünmüş ve sonunda bulmuş. Büyük bir balık gibi hep beraber yüzmeliyiz demiş. Böylece alt etmişler avcıları.

Yüzyüz ile ilk karşılaştığımda ve Lionni hakkında yeterince bilgim yokken Küçük Kara Balık’tan esinlenerek daha küçük yaşlar için uygun hale getirdiğini düşünmüştüm. Ancak daha sonra kitabın Küçük Kara Balık’tan 3 yıl önce basıldığını öğrendim. Yüzyüz ve Küçük Kara Balık; biri İran, biri İtalya’dan iki yazarın 60’lı yıllarda muhtemelen de zamanın ruhuyla yazdığı özgürlük ve dayanışma üzerine çocuk kitapları.

Yüzyüz farklı olmanın güzelliğinin yanı sıra birlikte hareket etmenin ve dayanışmanın güven veren, rahatlatan duygusunu aktarıyor. Su altı sahnelerini Lionni cam boyama tekniği ile yapmış. Böylece Yüzyüz’ün deniz serüvenine rengarenk deniz canlıları eşlik ediyor.

Ek olarak Yüzyüz’ün diğer Leonni kitapları gibi; çocuk kitabı ve resimli kitap kategorilerinde çeşitli ödüllere sahip olduğunu belirtelim. Lionni bu kitaptaki küçük balıkların yan yana gelerek büyük balık gibi davrandığı o çok meşhur resmin de sanırım ilk örneğini yaratmış.

Yüzyüz, Leo Lionni, çev: Kemal Atakay, Elma Çocuk, 3+

Alexander ve Oyuncak Fare

Alexander ve Oyuncak Fare, bir tarla faresi ve oyuncak fare Willy’nin arkadaşlığını anlatıyor. Birini insanlar görünce çığlık atıyor, kovalıyor diğeri ise bir çocuğun en kıymetli oyuncağı. Alexander bu duruma içerliyor, her seferinde süpürgelerle kovalanmak zoruna gidiyor. O da oyuncak bir fareye dönüşmek istiyor ve dönüşmenin yollarını arıyor. Ama bir gün yeni oyuncaklar gelince, oyuncak fare Willy gözden düşüyor ve depoya atılıyor.

Alexander ve Oyuncak Fare insanların çelişkili davranışları, önyargılarını ve değişen tercihlerini basitçe ortaya koyuyor. Kitap; insanlar birine farklı ve dışlayıcı bir şekilde davranırken bir benzerini bağrına basabilir; sen kendin olmaya devam etmelisin diyor. Aynı zamanda popüler olma konusunda da düşünmeye değer ipuçları veriyor.  Alexander ve Oyuncak Fare mutluluğun sırrını ve mutlu olmanın yolunu kendi gibi olmaya eş değer kılıyor. Lionni’nin kolaj tekniği ile resimlediği kitap keyifli, güçlendirici ve düşündürücü.

Alexander ve Oyuncak Fare, Leo Lionni, çev: Kemal Atakay, Elma Çocuk, 5+

Leo Lionni kitaplarını ders materyali olarak kullanmayı düşünürseniz bu konuda hazırlanmış İngilizce rehbere buradan ulaşılabilirsiniz.