Kıyma makinesi / 3: 2018’e kadar…

Rusya’da gazeteci cinayetlerini aktarmaya devam. Bu son bölüm.

• 2008 başlarında Vladimir Putin devlet başkanlığına geçici ara vermek üzereydi. Şubat’ta St. Petersburg’ta eski gazeteci Yelena Şestakova öldürüldü, katil psikiyatri kliniğine yatırıldı. Mart’ta Dağıstan Devlet Radyo-Televizyonu’nun başındaki Gaci Abaşilov Makaçkala’da arabasında vurularak öldürüldü. Aynı gün, Moskova’da yaşayan Dağıstanlı gazeteci İlyas Şurpayev, evinde kemerle asılı olarak bulundu. Cinayetten sonra ülkeleri Tacikistan’a kaçtıkları söylenen iki genç adam orada yakalanarak yargılandı, mahkûm edildi. Ancak iki olay da tatminkâr şekilde aydınlatılamadı. O arada Moskova’da iktidar yasal prosedür yerine getirilebilsin diye el değiştirdi; Medvedev-Putin tandemine geçildi. İlk mahsûl Ağustos'un son günü geldi: İnguşetya’da, muhalif haber sitesi ingushetia.org’un kurucusu Magomed Yevloyev, gözaltındayken tabancayla vurulup öldürüldü. İnguş Devlet Başkanı Murat Zyazikov’un başlıca muhaliflerinden olan Yevloyev’i öldüren polis, bizdeki “taksir”e benzer dalaverayla iki sene hapisle yırttı. Murmansk’ta, valinin öndegelen muhaliflerinden, RIA 51 haber ajansının editörü Şefik Amrakov, dairesine giren saldırgan tarafından vuruldu, kurtarılamadı.
• Geldi 2009. Yeni yıl başlayalı henüz dört gün olmuşken, Vladivostok’ta yerel yöneticilere yönelik eleştirileri yüzünden yayın yönetmeni ve gazetecileri para ve hapis cezalarıyla yıldırılmaya çalışılan Arsenyevskie Vesti gazetesinin reklam müdürü Vladislav Zakarçuk, gazete bürosunda çıkan yangında can verdi. Moskova’da, Novaya Gazeta ile birlikte çalışan, Rusya ordusu, Çeçen savaş baronları ve Neo-Nazi gruplarıyla ilgili birçok olayı ortaya çıkaran avukat Stanislaw Markelov ve gazetenin Neo-Nazi faaliyetleri üzerine çalışan stajyer elemanı Anastasia Baburova, sokakta maskeli adamlarca vurularak öldürüldüler. Khimki’de, yörenin tek muhalif gazetesi Grazhdanskoye Soglasiye’nin sayfa sekreteri Sergey Protazanov, evinde bilincini yitirmiş olarak bulundu, hastaneye kaldırıldıktan sonra öldü. Birkaç gün öncesinde evine giren saldırganlarca feci dövülmüştü. Yakınları ve yetkililer, zehirlenmiş de olabileceğini söylediler. Rostov’da vali, polis ve savcılığın bulaştığı yolsuzluklarla ilgili yayın yapan Korruptsiya i Prestupnost gazetesinin yazıişleri müdürü Vyaçeslav Yaroşenko, kimliği belirsiz saldırgan tarafından öldüresiye dövüldükten iki ay kadar sonra, hastanede can verdi. Putin’in kısa süre önce faaliyetten men ettiği, dünyaca saygın kuruluş Memorial’ın üyesi insan hakları aktivisti Natalia Estemirova, Çeçenistan’ın başkenti Grozni’de kaçırıldı, cansız bedeni İnguşetya’da, Nazran yakınında bulundu. Estemirova, Novaya Gazeta muhabirleriyle, özellikle Anna Politovskaya’yla birlikte çalışıyordu. Ağustos’ta, Dağıstan’da, Hakikat gazetesi yayın yönetmeni yardımcısı, Sogratl gazetesi yayın yönetmeni Malik Ahmedilov, Makaçkala yakınında vurulup öldürülmüş olarak bulundu. İnguşetya’daki insan hakları ihlalleriyle uğraşan, 2008’de öldürülen Magomed Yevloyev’den sonra ingushetia.org’un başına geçen Makşarip Auşev de Kabartay-Balkar Cumhuriyeti’nde, Nalçik’te aynı şekilde bulundu. “Yüksek katlardan, pencerelerden atılanlara sıra ne zaman gelecek?” diye sorduğunuzu duyar gibiyim. İşte: Kaliningrad Oblastı eski vali yardımcısı Vladimir Pirogov’la Kaskad radyo-televizyonunun sahipliği konusunda mahkemelik olan, şirketin kurucularından Olga Kotovskaya, bir binanın 14. katından düşerek öldü. Yetkililer olayı intihar saydılar, ama meslektaşları Kotovskaya’nın öldürüldüğünden emin.
• 2010’da Tomsk’ta Konstantin Popov, gözaltında dövülerek öldürüldü. Tema gazetesinin başındaki Popov, daha önce de işkence görmüştü. Zabaykalski’de, Khilok’ta, Zabaikalsky rabochy gazetesi muhabiri ve yörede çok okunmuş üç kitabın yazarı Ivan Stepanov bıçaklanarak öldürüldü. Kaliningrad’da çeşitli gazetelere muhabirlik yapan, Koenigsberg gazeteci topluluğu moderatörlerinden Maxim Zuyev, önce kayboldu, sonra kiralık dairesinde ölü bulundu. Caucasian Knot sitesi ve haber ajansının yerel yetkililer hakkında sert eleştirel yazılar yazan muhabiri Bella Ksalova’ya Karaçay-Çerkezya’da Çerkessk’teki evinin yakınında bir araba çarptı, Ksalova hastaneye kaldırıldı, kurtarılamadı. Çarpan otomobilin sürücüsü üç yıl sürgün ve angaryaya mahkûm edildi. Molodyozhnaya smena gazetesi yayın yönetmeni yardımcısı ve Dosh dergisi muhabiri Melike Betiyeva, ailesinden dört kişiyle birlikte Çeçenistan’da öldürüldü. Otoyolda hızla gelen bir araç, Betiyeva’nın arabasına çarptı. Betiyeva, Çeçen hükümetinin hukuksuz uygulamalarını ifşa eden yazılar yazıyordu; korunma kaygısıyla, takma adla. Şimdi sözünü edeceğimiz, -biri 2011’den- iki cinayet Moskova bağlantılı değil, Dağıstan yöneticileri de iktidar hesaplarıyla katilleri koruyarak dolaylı olarak suça katılıyorlar muhtemelen. Makaçkala televizyonunu yöneten Magomed Sultanmagomedov da, Svoboda Slova medya şirketi sahibi Gazimurat Kemalov da Makaçkala’da, otomobillerden açılan ateşle öldürüldüler. Şiddet eylemlerine İslâm içinden itiraz eden Sultanmagomedov, Kafkaslardaki cihatçıların diş bilediği bir Müslüman aydındı. İki cinayet de Vahabî cihatçıların işi. Ancak iki olayda da katillerin bulunması ve yargılanması için gösterilen hevessizlik şüphe uyandırıcı.
• 2011’i Dağıstan’daki bu tek cinayetle geçtikten sonra, 2012’de Putin’e yeniden kavuşuyoruz. Bu defa Dmitri (Medvedev) aşağı, Vlad tekrar yukarı. Temmuz’a kadar gazeteci öldürülmemiş. Sonra, İrkutsk Oblastı’ndaki Tulun’la yeniden başlıyoruz. AVM inşaatındaki yolsuzluk ve hukuksuzluklarla uğraşan Alexander Khodzinsky, eski belediye başkan yardımcısı, işadamı Gennadi Zigarev tarafından bıçaklandı. Bir cinayet de yıl sonunda var, ama devlet işi değil: Kabartay-Balkar Cumhuriyeti’nde, Nalçik’te, çeşitli yerel televizyon programları yapan 28 yaşındaki gazeteci Kazbek Gekkiev cihatçı militanlar tarafından sokak ortasında vuruldu. Kafkasya’da cihatçıların öldürdüğü gazeteci sayısı da az değil (sırf Dağıstan’da 10 yılda 17). Araya katmış olayım.
• 2013 Temmuz’unda yine Dağıstan’da, Makaçkala’da işlenen gazeteci cinayetinde cihatçılar olağan şüpheliler arasında yeralmıyor. Novoe Delo gazetesi yayın yönetmeni yardımcısı Ahmednabi Ahmednabiyev, Kuzey Kafkasya’daki insan hakları ihlalleri ve hukuksuzluklarla “fazla” uğraşan bir gazeteciydi. Atlattığı ilk suikast girişiminden sonra savcının suikast teşebbüsü değil “mala zarar verme” davası açmış oluşu, Dağıstan yöneticilerinin gazeteciye yaklaşımı hakkında fikir veriyor.
• 2014 Ağustos’unda, Kabartay-Balkar Cumhuriyeti’nde, Nalçik’te, Doş dergisinin birçok tehdit almış, polisle başı derde girmiş elemanı Timur Kuaşev’in evinden kaçırılması, sonra da ölü bulunması ise bu cumhuriyetin başındakiler hakkında.
• Hiç gazetecinin öldürülmediği 2012 gibi 2015’i de aynı hayırlı sebepten atlıyor, siyasî sebeple gazeteci cinayeti işlenmeyen 2016’yı memnuniyetle hesap dışı bırakıyor, 2017’ye geliyoruz. Buryatya’da, Ulan-Ude’de, federal hükümet hakkında eleştirel yazılar yazan Yevgeni Kamaganov, kimliği belirsiz kişilerce dövüldükten bir hafta kadar sonra, belirlenemeyen sebeplerden hayatını kaybetti. En belirli şeyler bu kadar belirsizlikten çıkıyor olmalı. St. Petersburg’da Nikolay Andruşçenko, kimliği belirsiz kişilerce feci dövüldükten bir buçuk ay kadar sonra can verdi. Novy Petersburg gazetesinin kurucularından olan Andruşçenko 2009’da “hakaret ve aşırılıkçılık”tan hapse girmişti. Krasnoyarsk’ta, Minusinsk’te, Dmitri Popkov, evinin yakınındaki bir hamamda, bedeninde kurşun yaralarıyla ölü bulundu. Popkov, Ton-M gazetesinin yayın yönetmeniydi ve polisin bulaştığı yolsuzluklarla uğraşıyordu. Bestvideo Broadcasting Studio çalışanı Andrey Ruskov’un cansız bedeni, Yahudi Özerk Oblastı’nda, Birobican’da, Bira Irmağı’nda bulundu. Ayrıntılar ortada yok.
• 2018, hapsedilen ve başka yollarla eziyet çektirilen gazetecileri içermeyen listemizdeki son tarih. Sverdlovsk Oblastı’nda, Yekaterinburg’da oturduğu apartmanın penceresinden düşerek ölen Maksim Borodin’le başlayalım. Düzenli olarak suç ve yolsuzluk üzerine yazan, son olarak Suriye’deki Rus paralı askerler konusunda çalışan Borodin’in ölümü için yetkililer “intihar” iddiasındalar, ancak onu yakından tanıyanlar “imkânı yok” diyor. Nizni Novgorod’da Vesti-Privolzhye televizyon kanalında çalışan, Vesti.Nizni Novgorod internet portalında editörlük yapan Denis Suvorov, bıçaklanarak öldürüldü. Katil meçhul. Rusya devleti ve yan teşkilatlarının faaliyetleri uzaklara da erişiyor. Rus özel “askerlik şirketleri”nin ve silah tüccarlarının çevirdikleri dolapları araştıran üç gazeteci, Kirill Radçenko, Alexander Rastorguyev and Orhan Cemal, içsavaşın sürdüğü Orta Afrika Cumhuriyeti’nde katledildiler. Argumenty i Fakty gazetesi muhabiri Sergey Graçyov, haber araştırması için gittiği Nizni Novgorod’da kayboldu, on bir gün sonra cesedi bulundu. Chelny REN-TV muhabir ve programcısı Yegor Orlov, Tataristan’a, Naberezhnye Çelni’ye gittikten sonra kayboldu. Cansız bedeni Yelabuzhski bölgesinde nehirde bulundu.

Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ) 2009 raporundaki verilere dayanılarak hazırlananWikipedia maddesi, sonradan yapılan eklemelerle buraya kadar getirilmiş. Ancak bazılarını teyit edebildiğim, bazı yerlerine başka kaynaklardan ufak ayrıntılar ekleyebildiğim dökümün hakikat peşinde koşanlara yardımı dokunmasını umuyorum. Belki şöyle bitirebilirim: …Sonra Putin ordusunu Ukrayna’yı yakıp yıkmaya gönderdi, oradakileri öldürmeye giriştiler…

• BİTTİ -