Kriz savar sürdürülebilir sektör, gönüllü turizm

Doğal ve kültürel değerlerin geniş kitlelerle paylaşılması için turizm biçilmiş kaftan. Ayrıca ekonomik anlamda ülkeler için önemi saymakla bitmez. Tüm bunların yanında hepimizin ruhsal ve fiziksel sağlığı için önemli olan dinlenme ihtiyacı kadar entelektüel gelişimi için de son derece gerekli. Yıllarca “çok gezen mi çok okuyan mı” diye sorulan o sorunun bir temeli var elbette. Yararları saymakla bitmez turizmin. Zararları da var elbette ama bugün konumuz başka. Çok sayıda, çeşit çeşit turizm var. Sağlık, din, spor, eğitim, dinlenme, ekoturizm, agroturizm, lüks turizm… liste uzuyor. Sizlere bunların yanında ülkemiz için de tam zamanları olduğunu düşündüğüm başka bir turizm tipinden bahsedeceğim. Üstelik ismi de çok güzel. Gönüllü turizmi!

Gönüllü turizmine girmeden elbette hafif tertip turizm konuşmamız iyi olacak. Zira bazı faaliyetlerin turizm kapsamında olup olmadığını ya da amiyane tabirle sapla samanı ayırmak gerektiğini düşünüyorum. Turizm nedir ve ne yaparsak turizm olur ve biz de turist oluruz gibi sorular öncelikle yanıtlanmalı. Çünkü gönüllü turizm biraz gri sularda yer alıyor ve zaman zaman kafalar da karışabiliyor.

Şimdi turizm nedir sorusunun cevabını sıkıcı tanımlarla yapmayacağım elbette. Aslında ne değildir ile başlamak, çok daha faydalı olacaktır kanısındayım. Adı turizm olsa bile ve hatta hala büyük oranda da başat turizm faktörü olsa da kaynak değer olarak kullandığı doğal, kültürel ve sosyal değerleri yok eden faaliyet dalına turizm denilemez. Turizm bir rahatlama, iyileşme, öğrenme, paylaşma ve deneyim aracıdır. Bu hizmeti sunarken elbette bir ticaret vardır ve bu kötü bir şey de değildir. Ama her şey de para ve kârlılık değil! Söz konusu ticarette aracı olarak her zaman para kullanmak da gerekmeyebilir. İşte gönüllü turizm tam bu noktada hizmet veren ve turizmci ile turist arasında başat aktörün para olmadığı güzel ve özellikle ülkemiz için tam da şimdilerde değeri daha da artan bir turizm modeli. Uluslararası terminolojide SAVE Tourism adı altında da görebilirsiniz gönüllü turizmi. SAVE nedir, neyin kısaltması derseniz şayet Scientific, Academic, Volunteer ve Educational ingilizce kelimelerinin kısaltması. Yani Bilimsel, Akademik, Gönüllü ve Eğitim kelimelerinin kısaltması.

Gönüllü turizm için şimdilerde “değeri artıyor” ve “tam zamanı” dememin ise iki nedeni var. Biri sürdürülebilirlik diğeri ise ekonomik. Sürdürülebilirlik sektör ayırt etmeksizin öyle gönüllü falan değil zorunlu olarak hayatlarımıza ve sektörlere adapte etmemiz gereken bir prensip. Bununla birlikte turizmde de olmazsa olmaz. Yani “idare ederiz bir şekilde” yaklaşımının hem teknik hem de etik olarak bu sektörde karşılığı yok. Zira ürün olarak doğal ve kültürel değerleri sunuyor. Bu değerleri sürdürmezseniz dört duvardan hepsinin tadı neredeyse aynı bir masa dolusu yemekten başka ortada sunabileceğiniz pek bir şey kalmıyor. Çok fazla anlatmaya, istatistik, rakam falan vermeye de gerek yok. Her şey ülkemiz de dahil yanlış yapıldığı yerlerde gün ışığında. Gönüllü turizm sürdürülebilir turizm türleri arasında yer alıyor. Ama bir uyarı yapmak da gerekiyor bu noktada. Her ne kadar esas itibariyle gönüllü turizm sürdürülebilir turizm kolu desek bile şayet uygulamada sürdürülebilirliğe aykırı işler yapıldığı görülürse, o vakit “ama bu gönüllü turizm, bakın gönüllüler var” diyerek kurtarmak şansımız olmuyor. Ama daha öncede belirttiğim gibi gönüllü turizm, büyük oranda butik ve niş işleyen bir turizm tipi olduğu için sürdürülebilirlik özelliğini kazanıyor. Elbette yukarıda belirttiğim gibi her ak sakallı da dedemiz olmayabiliyor. Etik nedene gelecek olursak hem hizmet sunan hem de hizmet alan bu turizm türünde değeri, yalnızca para ve kârlılık üzerinden ölçmüyor. Takas aracı da zaten gönüllü olarak sunulan emek. Karşılıklı rızaya dayanmakla birlikte gönüllü emeği karşılığında turistik hizmet alımı prensibi işliyor yani süreçte.

Gönüllü turizmin diğer öne çıkan özelliği ise ekonomide gizli. Öncelikle küresel turizm pazarında öne çıkan kollardan biri olup pazar değerinin 3 milyar doların üzerinde olduğu gibi bilgiler önemli. Ama ekonomiden kastım biraz daha farklı. Şöyle ki ülkemizde yapılan araştırmalar her dört gençten üçünün tatile çıkabilecek düzeyde gelire sahip olmadığını gösteriyor. Son yıllarda artan enflasyon ve elbette alım gücündeki düşüş, bu oranları olumsuz yönde büyütme eğiliminde. Turizmin en önemli faydalarından biri olan entelektüel ve eğitsel gelişim ise özellikle gençler için çok önemli. İşte tam da bu noktada seyahat, konaklama ve gıda gibi tatil esnasında en çok para tutan konularda çok önemli avantajlar sunan gönüllü turizm, bizim gibi gelişmekte olan ve daha da zor durumdaki gelişmemiş ülkelerde çok fazla önem kazanıyor. “Kriz savar turizm” desek yeri var.

Gönüllü turizm tipleri ve örneklerine hızlıca bakacak olursak şayet bakım ve sağlık, eğitim ve öğretim, tarım ve hayvancılık, çevresel konularda gönüllülük, çeşitli yapım işleri, gastronomi, bilimsel araştırmalar ve insan hakları savunuculuğu gibi sosyal konular ve kampanyalarda yer alma gibi sayısı arttırılabilecek çok fazla başlık var. Örnekler üzerinden gidecek olursak yurt dışında çok merak ettiğiniz bir ülkede bir çocuk ya da hasta bakımına gidebilir, kaldığınız süre boyunca dil öğrenebilir, gezebilir, oranın kültürü hakkında bilgi ve deneyime sahip olabilirsiniz. Ya da uluslararası bir bilimsel araştırmaya gönüllü olup, doğa korumaya yönelik bir kampanya ya da projede yine gönüllü turist olabilirsiniz. Yeni Zelenda veya çok uzak kıtalarda bile bir tarım çiftliğinde gönüllü olabilirsiniz. Bunun gibi çok sayıda örnekte bireysel olarak farklılıklar olsa bile yol, konaklama ve gıda gibi temel kalemleri de bütçenizde düşünmenize gerek kalmaz. Ayrıca yurt içinde de hem tatil hem öğrenme ve deneyim imkânı sunan güzel örnekler bulunuyor.

Uluslararası World Wide Opportunities on Organic Farms (WWOOF) ağının bir parçası olan Buğday Derneği bünyesindeki TATUTA (Tarım Turizm ve Takas Programı) özellikle tarım ve hayvancılık konusunda ön plana çıkan bir program. Sayıları her geçen gün artan kuş halkalama istasyonları bilimsel araştırma meraklıları için özel imkanlardan bir diğeri. Öte yandan çevre ve sosyal konularda çalışan birçok sivil toplum örgütünün gönüllü programları, çok sayıda proje ve kampanyaları bulunuyor. Bunları takip edip fırsatları yakalamak önemli. Bir örnek de benden gelsin! Kendi bilimsel araştırmalarımda çok sayıda genç, saha araştırmalarım kapsamında bana gönüllü oldu günümüze değin. Ve bu örneklerden daha çok sayıda olduğunu ben biliyorum.

Uluslararası gönüllü turizm fırsatları için çok sayıda online mecra yer alıyor. International Volunteer (IVHQ), Projects Abroad, United Nations Volunteers (UNV), World Wide Opportunities on Organic Farms (WWOOF), Workaway, Alliance Abroad, Cross-Cultural Solutions ve European Youth Portal bunlardan sadece küçük bir bölümü.

Eğitim ve daha iyi yaşam her bireyin hakkı ama sanki evrenin ve bizim geleceğimiz için gençlerin biraz daha fazla hakkı gibi. Bu bağlamda turizm çok önemli bir araç ve gönüllü turizm bu zorlu ekonomik koşullarda tam da aradığımız ilaç. İş geliştirme gibi konularda da çok sayıda fırsat içeriyor. Gönüllülük, her türlü güzel ve önemli bir erdem. Gönüllü kalın!