Alipaşalı Toksöz, Diyarbakır'a 'Keçelok' ile döndü

DİYARBAKIR - 'Ben Alipaşa Mahallesi’nde doğdum' diyor tiyatro sanatçısı Celil Toksöz, sonra gülerek, “Şehir çocuğuyum yani” diye ekliyor.

Alipaşa, Diyarbakır’ın Sur ilçesindeki mahallelerden biri. Bir anlamda eski Diyarbakır. Tarihi konaklar, camiler, kiliseler bulunuyor bu mahallede. Ancak kentsel dönüşüm projesiyle mahalle tamamen yıkıldı. Burada yaşayan insanlar uzun süre direndi ancak sonunda baskıya dayanamayarak şehrin dört bir yanına dağıldı. Yıkılan evlerin yerine yenileri yapılıyor. Ama Celil Toksöz’ün doğduğu eski Alipaşa Mahallesi artık yok.

Toksöz, Hollanda’nın Amsterdam şehrinde yaşadığı için “Alipaşa’nın son halini gördün mü?” diye soruyorum. Yaklaşık bir aydır Diyarbakır’da olduğunu söyleyen Toksöz, henüz gitmemiş doğduğu mahalleye. “Abim anlatmıştı Alipaşa’da olanları. Fotoğraflar gösterdi bana, evlerin hepsi yıkılmış. Benim aklımdaysa başka fotoğraflar, çocukluğumdan bildiğim Alipaşa’nın fotoğrafları var. Kaç defa gitmek istedim eski mahalleme ama ayaklarım götürmedi beni. Doğduğum mahalleyi bulamayacağımı bildiğim için gidemiyorum. Bilmiyorum, belki bir ara uğrarım.”

Bunları söyledikten sonra Alipaşa’da geçen çocukluğuna ve ilkgençliğine dair anılar anlatıyor; “Alipaşa deyince aklıma damlardaki tahtlar geliyor. Yaz günlerinde bu tahtların üzerinde uyurduk. Tahtların altında kocaman Diyarbakır karpuzları olurdu. Dar sokaklar, komşular, arkadaşlar… Yüzmeyi Dicle Nehri'nde öğrendim mesela.”

'NEFES ALAMAMAK HALİ'

Yazıp yönettiği “Keçelok” adlı çocuk oyununun provalarını birlikte izledikten sonra, Celil Toksöz ile Amed Şehir Tiyatrosu’nda konuşuyoruz bunları. Amsterdam’da Şaban Ol ile birlikte Rast Tiyatrosu’nun sanat yönetmenliğini yürüten Toksöz, daha önce de Diyarbakır’a gelmiş, Büyükşehir Belediyesi’ne kayyım atanmadan önce Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu (DBŞT) ile ortak çalışmalarda bulunmuştu.

Toksöz, babasının işleri nedeniyle Diyarbakır’da sürekli yaşamamış aslında. Birkaç şehir tanıdıktan sonra en son İskenderun’a yerleşmiş aile. Babası burada Demir Çelik Fabrikası’nda çalışmaya başlamış. “Ama” diyor Toksöz, "Diyarbakır’la ilişkimiz hiç kopmadı. Bütün akrabalarımız buradaydı ve yaz tatilleri üç aysa üç ayı da burada geçirirdim.”

Toksöz, OHAL koşullarında geldiği Diyarbakır hakkında ise “Nefes alamamak hali çok yoğun, gözle görülecek kadar yoğun hissediliyor. Bunu şehirde gezerken de On Gözlü Köprü’de de hissediyorsun. Ama bunun değişeceğine inanıyorum. İnsanların gözlerine bakıyorum ve bunu değiştirecek cevheri görüyorum.  Mutlaka değişecek, diyorum.”

HAMLET İLE CEZAEVİNDE TANIŞMAK

Tiyatro ise, değim yerindeyse, cezaevindeyken kanına girmiş Toksöz’ün. Henüz 19 yaşındayken, 12 Eylül darbesi sırasında siyasi nedenlerle cezaevine düşmüş Toksöz. Toplam 4 buçuk yıl cezaevinde kalmış. Tiyatro ile tanışması da bu sırada gerçekleşiyor.

“Kaldığım cezaevinde hücrelerden birini temizlemek gerekiyordu, berberin yeri olacaktı burası. Temizlik için gönüllü oldum. Hücrede iki dolaptan birinde birinde çok sayıda kitap vardı. Kitapların kapağına pembe dizi romanlarının kapakları geçirilmişti ama içinde Gorki, Shakespeare ve diğer büyük yazarların eserleri vardı. Bizden öncekilerin cezaevi yönetiminden kitapları saklamak için bulduğu bir yöntem olmalıydı. Hamlet'i, Antigone'yi ilk kez orada okudum. Siyasi kitaplardan sonra tiyatro kitapları büyülü bir şey gibi gelmişti bana.”

'YILMAZ ONAY’IN UNUTULMAZ EMEKLERİ'

Cezaevinden çıktıktan iki yıl sonra hakkında yeniden arama kararı çıkınca Hollanda’ya iltica ediyor Toksöz. Bir yandan Amsterdam’a alışmaya, dil öğrenmeye çalışıyor bir yandan da Türkiye’deki baskıya dikkat çekmek için çeşitli faaliyetlerin içinde bulunuyor. Sonra bir gün “Hamlet”in afişiyle karşılaşıyor. Cezaevinde okuduğu oyunu unutamamıştır. Toksöz, “Devlet 100 Gulden veriyordu. Oyunun bileti 30 Gulden’di. Bir arkadaşımı da yanıma alıp iki bilet aldım. Bir ayı 40 Gulden ile geçirmek zorunda kalacaktım ama oyunu mutlaka izlemek istiyordum” diye anlatıyor o günleri. Para sıkıntısının yanı sıra Flemenkçe de öğrenememiştir henüz. Buna rağmen izler oyunu ve kitaptaki sahneleri gerçek kişilerin oynadığına tanıklık eder.

Yakın zamanda yitirdiğimiz Türkiye’nin önemli tiyatrocularından Yılmaz Onay’la da bu sıralarda karşılaşır. Onay, Amsterdam’da sahneleyeceği oyunda küçük bir rol teklif eder. Toksöz, sonrasını şöyle anlatıyor: “Önce kabul etmek istemedim çünkü hiçbir deneyimim yoktu. Ama Yılmaz abi ısrar edince kabul ettim. Provalar sürerken önemli rollerden birini oynayan arkadaşımız ayrıldı. Yılmaz abi bu rolü de benim oynamamı istedi. Böylece bir anda kendimi sahnede buldum.”

Arkasından başka oyunlar da gelince Celil Toksöz’ün her şeyi tiyatro olmuş. Bunun için tiyatro okulunda yönetmenlik eğitimi de almış. Kına Kabare'yi de arkadaşlarıyla kurarak Avrupa’da turneye çıkmışlar. Şimdi Rast Tiyatrosu için 20 yıllık deneyimi ile oyunlar yazıyor, yönetmenlik yapıyor.

Ama ilk göz ağrısı Hamlet hâlâ özel bir oyun Toksöz için. DBŞT ile ortak çalışması olan Hamlet oyunu, kayyımla birlikte değişen koşullar nedeniyle Amed Şehir Tiyatrosu’nun repertuarında şimdi. İlk sahnelendiğinde büyük beğeni toplayan oyun Kültür Bakanlığı’nın desteği ile Türkiye’de ve Avrupa’nın birçok ülkesinde turneye çıkmıştı. Toksöz, cezaevinde tanıştığı “Hamlet”i Kürtçe ve kendi yorumuyla sahneye taşımış olmanın heyecanını hâlâ yaşıyor.

ÇOCUKLAR İÇİN ‘KEÇELOK’

Celil Toksöz’ün yazıp yönettiği “Keçelok” oyunu Pazar günü saat 12:00’ de Amed Şehir Tiyatrosu’nda prömiyer yapacak. Oyun hakkında bilgi vermesini istediğim Toksöz, şunları söyledi: “Oyunu bir proje için Flemenkçe yazmıştım. Oyun çok beğenildi ve Hollanda’da 250’den fazla sahnelendi. Türkiye için bir oyun sahnelemek söz konusu olunca oyunu Türkçe'ye çevirdim. Ama ben oyunu Diyarbakır’da sahnelemek istiyordum. Bunun için oyunu Kawa Nemir’e verdim Kürtçeye çevirmesi için. Amed Şehir Tiyatrosu oyuncularının oynayacağı oyun için bir aydır prova yapıyoruz. Nihayet Pazar günü Diyarbakırlı çocukların karşısına çıkacak.”

“Keçelok” oyununu “İyimserlik ve saflığın karşı konulmaz gücünü anlatan müzikal bir gösteri” olarak tanımlıyor Toksöz. İzlemeye gelen çocukları da oyuna dahil eden “Keçelok” provalardan anladığım kadarıyla müzikleri ve danslarıyla da çocukların ilgisini çekecek. Oyunda Amed Şehir Tiyatrosu’ndan Rêzan Kaya ile Elvan Koçer rol alıyor. Oyunun müziğini ise sahnede Elham Hamedî, Peyman Salehyan ile Bawer Turan icra edecek.