Bu dünya değiştirilebilir mi Kemal?
Yunanların ünlü bestecisi Manos Hacıdakis'in ünlü şarkısı bize 'dünyayı değiştiremeyecek bir Kemal'i anlatıyordu. Manolis Rasoulis ise yıllar sonra farklı bir 'Kemal'i şarkılaştırdı... İki usta bestecinin hangisi haklı çıkacak?
Yunan müziği konusunda fena sayılmayız! Şarkıları ve müzisyenleri sular seller gibi ezberimizde tutamasak da en azından benzer enstrümanların, benzer şarkıların bizi 'çektiğini' söyleyebiliriz. Bununla birlikte Manos Hacıdakis burada da iyi bildiğimiz sanatçılardan sayılabilir. Hacıdakis'i dinlemek istediğimizdeyse karşımıza çıkacak yüzlerce parçadan birinin ismi büyük ihtimalle dikkatimizi çekecektir: Kemal... Bu şarkı haklı olarak Hacıdakis'in en başarılı bestelerinden biri olarak görülüyor. Nikos Gatsos'a ait sözlerdeyse Doğu'da yoksulluğa ve hırpalanmışlığa karşı mücadele eden bir 'Kemal'in' hikayesi anlatılıyor. Maalesef Kemal'in sonu kötü bitiyor ve en sonunda dünyanın 'ateş ve bıçakla' ilerlediğini ve 'koşulların değişmeyeceğini' öğreniyor. Hikaye anlatıcısıysa Kemal'in sözlerini onaylıyor ve o da bu dünyayı "hiçbir zaman değiştiremeyeceğini" söylüyor. Anlayacağınız şarkı Doğu'nun 'Kemalleri' için umut veren bir sonla bitmiyor!
Hacıdakis ve Gatsos
Hacıdakis ve Gatsos'un Kemal'i için 'alternatif bir son' hazırlayansa Türkiye'de fazla dinleme fırsatı bulamadığımız Manolis Rasoulis: 'Bu dünya değiştirilebilir Kemal!' Rasoulis'in bu ve diğer şarkılarına, sözlerine değineceğiz, hatta Lenin'den Nazım Hikmet'e kadar 'kulak alışkanlığı'mızın olduğu farklı ayrıntılarla da karşılaşacağız. Fakat önce 'Kemal'i biraz daha açarak söze başlayalım.
Başta hepimizin aklına şu soru gelecektir: “Kim bu Kemal?” ya da “Mustafa Kemal ile bir ilgisi mi var?” İkinci soruya cevabımızı hemen verelim: Hayır, bir ilgisi yok. İlk soruyu ise biraz daha detaylı konuşabiliriz... Sözler Nikos Gatsos'a ait demiştik. Gatsos, Hacıdakis ve Mikis Teodorakis gibi usta bestecilerle çalışmış önemli bir şair. 'Kemal'in sözleri de kendisine ait olmasına rağmen Hacıdakis ile birlikte çalışmalarının ürünüdür. Daha doğru bir ifadeyle ilhamın kaynağı Hacıdakis'dir: 1968 kışında New York'da yirmi yaşında Kemal isminde bir gençle tanışır. Daha sonra Gatsos'la yapacağı, 'Müslüman Türklerin kültürüne yabancı olup olmama' konuşmasından da anlayacağımız üzere bu genç büyük ihtimalle Türk'tür. Hacıdakis, "Bu kadar genç ve yakışıklı bir çocuk için, ne de büyük ve unutulmaz bir isim" diye düşünür ve Kemal'in 'ülkesindeki siyasi durumdan dolayı' ABD'ye geldiği bilgisini verir. Kendisine, "Amerika'da kaybolmak mı istediği" sorulunca gülümser ve Hacıdakis'in 'rehberlik etme' önerisini kibarca reddeder, yoluna tek başına devam etmeyi seçer. Hacıdakis eve döndüğündeyse 'Kemal' bestesini yapar. Ardından Gatsos'la 'Kemal' üzerine çalıştıktan sonra sözler de eklenir. Sonuç olarak sözleri biraz oryantalist ve biraz da karamsar olsa da bu değerli eser ortaya çıkar.
“Şimdi Kemal'in hikayesini dinleyin / genç bir prens, doğudan / denizci Sindbad'ın soyundan, / dünyayı değiştirebileceğini zannetti. / fakat acıdır Allah'ın kararları / ve karanlıktır insanların ruhları” diye başlıyor sözler. Gatsos, günlerden bir gün Musul'da, Basra'da boşalan su kemerleri, zehirlenen, küflenen sulardan dolayı ağıtlar yakan 'çölün çocukları'ndan bahsediyor. Derken asil bir genç ortaya çıkar ve hayatın bu sefil koşullarını değiştirmek için Allah'ın üzerine yemin eder. Fakat gözü kara bu genci gören hükümdarlar onun üzerine saldırır: “Dicle'den Fırat'a, yeryüzünden gökyüzüne / kaçağı canlı yakalamak için kovalıyorlar. Kalabalıklar üstüne atlıyor, kudurmuş köpekler gibi, / ve onu halifeye götürüyorlar, boynuna kemendi geçirmesi için.” Ardından malum son... Allah katına çıktığında kendisine, 'Benim haksızlığa uğramış nur yüzlüm' diye seslenilir ve dünyanın ateşle, bıçakla ilerlediği, değiştirilemediği cevabını alır. Son olarak şarkı 'İyi geceler kemal, bu dünya hiç bir zaman değişmeyecek / iyi geceler...' sözleriyle biter.
'HER ŞEY MUCİZEYE DÖNÜŞÜR'
Hacıdakis'in 'Kemal'inin bestelenmesinin üzerinden yıllar geçtikten sonra, 2000'lerin başında Manos Rasoulis'in cevap niteliğindeki şarkısıysa Kemal'e daha farklı yaklaşır. Biraz bu sanatçıdan da bahsedelim: Girit doğumlu Rasoulis, besteci, yazar ve gazetecidir. 2011 yılında hayatını kaybeden Rasoulis sosyalist fikirleriyle bilinir. Yunanca Nazım Hikmet'in şiirlerini besteleyen önemli sanatçılardan Manos Loyzos ve bir diğer büyük sanatçı Nikos Papazoglou ile beraber pek çok esere imza atar. Rasoulis'in Hacıdakis'e cevap verdiği şarkı adından da kendini belli ediyor: 'Borei Na Allaksi Kemal' yani 'Değiştirilebilir Kemal'.
Manos Rassoulis
Hikaye birebir tekrar etmese de yapılan göndermelerin son derece net olduğu sözlerse şöyle:
“Heykeller bile / yerinden fırlar / fakat bilenler, konuşmaz. / Her şey / mucizeye dönüşür / ve kafatasları güler. / Bu dünya / değiştirilebilir, Kemal, / yüreklerin içinde / meydanlardaki, oval masalardaki, / doğru binler[ce kişi] tek ihtiyaç / tekerlerin üzerinde olmak / ruh bir gelin gibi / akıl bir damat gibi olmaktır. / Sonsuzluk / nötronları gizler / bir patlamayla birlikte değişen. / Ve tanrılar / eski moda olur ve demir atar.”*
'ULYANOV'UN GÜLÜŞÜ VE NAZIM HİKMET'
Siyasi olarak Rasoulis'in örgütlü bir geçmişi olduğunu söyleyebiliriz. SYRIZA'da yönetici kademelerde görev almış Panos Trigazes, askeri cunta yıllarında Londra'da karşılaştığı Rasoulis'in mücadeleci kişiliğinden bahsediyor. Troçkist örgütlenmelerde aktif bir üye olduğunu söylüyor fakat buna karşın Yunan Komünist Partisi (KKE) ile bağlantılı yayınlarda yazarlık yaptığını belirtiyor.
Sözlerini Rasoulis'in yazdığı 'Sti rogmi tou hronou' parçasındaysa ilginç bir detay karşımıza çıkıyor. Rasoulis ve Papazoglou'nun birlikte söylediği şarkının İngilizce düzgün bir tercümesi bulunmadığı için sağlıklı bir çeviri yapamasak da, son dizelerde 'Ulyanov'un gülüşü' kısmı rahatlıkla anlaşılıyor. Buradaki 'Ulyanov'un ise -tam adıyla Vladimir İlyiç Ulyanov- Lenin'den başkası olmadığını söyleyebiliriz.
Son olarak Rasoulis'in Nazım Hikmet'le bağına da değinelim. Başta sözünü ettiğimiz gibi Loyzos, Nazım Hikmet'e ait pek çok şiiri besteler. Loyzos'un ölümünden yıllar sonra Nazım Hikmet şiirleri için yaptığı yayınlanmamış besteler ortaya çıkınca arkadaşı Rasoulis kolları sıvar ve şarkıları yorumlar. Kayıtlarda yer yer Loyzos'un da sesi duyulur. Aşağıdaki çalma listesinde, sözleri Nazım Hikmet'e ait olan ve Rasoulis tarafından seslendirilen şarkılara ulaşabilirsiniz. Loyzos'un kendi sesinden dinlemek isterseniz bu şarkıların Yunanca ismini YouTube'da aratmak yeterli olacaktır.
https://soundcloud.com/alexistsilidis/sets/inqsmrno8nwf
Kemal'le başladık Kemal'le bitirelim... Rap müziğinde 'diss atmak' tabiri, rapçilerin birbirini eleştirmek ya da yermek istediği şarkılar için kullanılıyor. Orada uyarlayarak 'Kemal' ve ona 'atılan diss'in tüm eleştiriler arasında en güzellerinden olduğuna hiç şüphe yok. Hem dünyayı değiştiremeyecek Kemal, hem dünyayı değiştirebilecek Kemal durumu kendi açılarından ustaca anlattığı için ortaya harika ama karşıt iki şarkı çıkmış. Hangisinin doğru olduğunuysa bırakalım geleceğin 'Kemal'leri söylesin.
* Yunanca bilen okuyucular daha iyi anlayacaktır: Şarkı sözleri İngilizceden çevrildiği için eksikler olabilir, uyaralım...
Kaynaklar ve daha detaylı bilgilerin yer aldığı linkler
http://xanemo.blogspot.com/2013/05/2.html
https://anatomyofmelancholy.wordpress.com/2004/11/08/goodnight-kemal/
http://www.manolisrasoulis.gr/hxoi_video.html
http://www.musicpaper.gr/documents/item/1193-manolis-rasoulis-grammata-stin-agapimeni
https://www.lifo.gr/articles/book_articles/217427/gia-ton-diigimatografo-manoli-rasoyli