Mars, manto bulutu barındıran üçüncü gezegen olabilir

Mars'ta ‘Elysium Planitia’ adı verilen geniş bir ovanın altında, manto tabakasında bulunan 4 bin kilometre genişliğe sahip bir ısı yayım bulutu erimiş magmayı yüzeye doğru taşıyor olabilir. Bu bulgu, volkanik hareketlilik barındıran bir Mars’ı akla getiren pek çok kanıtı izah edebilir.

Arizona Üniversitesi’nde görevli jeofizikçiler olan Adrien Broquet ve Jeffrey Andrews-Hanna, “Ulaştığımız sonuçlar, Mars’ın iç kısmının günümüzde jeodinamik açıdan hareketli olduğunu ortaya koyuyor ve volkanizmanın ‘Hesperian’ volkanik bölgelerinin oluşumundan kaynaklanan manto bulutları tarafından yönlendirildiğini düşündürüyor” diyor.

HİÇ DE CANSIZ DEĞİLMİŞ

Mars hem iç hem de dış kesimlerinde jeolojik bağlamda cansız olduğuna ilişkin bir hayli ikna edici işaretler gösteriyordu. Yüzeyinin görece yaşlı olması -son dönemlerde volkanik yüzey yenilenmesi ve tektonik hareketten yoksun gibi görünmesi- ve küresel bir manyetik alana sahip olmaması, çekirdek bölgesine dek sert ve hareketsiz kaya dışında çok az şey bulunduğunu düşündüren sebepler olarak görülüyordu.

Yapılan son gözlemler, ‘baştan sona ölü bir Mars’ anlayışında büyük gedikler açtı. Örnek olarak, Mars’tan Dünya’ya ulaşan ve neredeyse 500 milyon yıl önce mantoda ısı yayılımı gerçekleştiğinin izlerini taşıyan bir göktaşı mevcut.

Daha sonraları, çekilen uydu fotoğrafları, ‘Cerberus Fossae’ adı verilen bir çatlak sistemindeki 50 bin yıl gibi genç volkanik yüzey birikintilerine dair kanıtları açığa çıkardı.

Ve bunun ardından, Kasım 2018’den beri Mars’ın iç tabakalarını gözlemleyen bir yüzey araştırma aracı olan ‘Mars InSight’, volkanik faaliyetle tutarlı ve sürmekte olan büyük bir zemin hareketliliği keşfetti.

Bunların dışında birkaç ilgi çekici gözlem daha gerçekleşti. Örneğin, ‘Elysium Planitia’ adı verilen ovada var olan bölgesel yerçekimi alanının, bir çeşit yer altı aktivitesiyle tutarlı biçimde alışılmadık düzeyde güçlü olduğu fark edildi.

Dolayısıyla, Broquet ve Andres Hanna topografik, yerçekimsel, jeolojik ve sismik veriler topladılar ve bunlarla uyumlu bir model keşfetmeye başladılar.

KANITLAR İKNA EDİCİ YETERLİLİKTE

Gerçekleştirdikleri analizlerin gösterdiği kadarıyla, bir manto bulutu eldeki tüm verilerle uyum gösteriyor. Bütün bunlar, bir gezegenin çekirdek-manto sınırına doğru itilen, magmayı yukarı doğru çıkmaya zorlayan ve kabuk katmanındaki sıcak noktaları ve yüzey volkanizmasını meydana getiren sıcak iç malzemenin yükselişine işaret ediyor.

Bu bulut, InSight aracı vasıtasıyla tespit edilen yer hareketliliği aktivitesinin merkez üsleri de dahil olmak üzere, gözlemlenen verilerle eşleşecek biçimde en az 3 bin 500 kilometre çapında ve çevresinden 95 ilâ 285 Kelvin derece daha sıcak olmalı. Bu ise 95 ilâ 285 santigrat derece ya da 171 ilâ 513 derece Fahrenhayt’a denk gelen bir sıcaklık.

Bulgular, Dünya üzerinde tarih öncesi volkanik geniş yüzey şekillendirmesinden sorumlu aktiviteler olan ‘Deccan Tuzakları’ ve ‘Kuzey Atlantik Magma Çemberi’ gibi manto bulutlarına fazlasıyla benziyor.

Araştırmacılar yayınladıkları makalede, “Her ne kadar Mars, Dünya’dan daha küçük olsa da Mars’ın manto tabakasındaki daha düşük yerçekimi ve daha yüksek akma direnci hesaba katıldığında, benzer şekilde büyük bulut çıkıntılarının oluşması beklenir” diyorlar: “Sadece yerçekimi ve topografya verilerine dayanan en uygun bulut çıkıntısı merkezi, tam olarak hem son volkanik hareketliliğin hem de depremlerin büyük kısmının gerçekleştiği Cerberus Fossae’nin merkezinde yer alıyor.”

Araştırmacılar bu bulgunun Mars’ı Dünya ve Venüs’le aynı kategoriye sokarak, manto bulutu aktivitesi barındıran üçüncü Güneş Sistemi gezegeni yapacağını dile getiriyorlar.

MARS’A BAKIŞIMIZI DEĞİŞTİRECEK

Bu, Mars açısından fazlasıyla ilgi çekici şeyler ifade eden bir netice. Etrafa lav püskürten yüzey volkanları olmasa da Mars’taki yeraltı göllerinin donmasını engelleyebilecek bir iç ısıtma mevcut. Bunun Mars’ta yaşam arayışı açısından etkileri olacak; zira bu tür göllerde gizlenebilecek mikroplar, sessiz yaşamlarını insanların saptayamayacağı bir derinlikte yaşıyor olabilirler.

Broquet ve Andrews-Hanna, “Sürmekte olan bulut aktivitesi, Mars’ın günümüzde yalnızca sismik ve volkanik bakımdan faal olmadığını, aynı zamanda jeodinamik bağlamda da faal bir iç kısma sahip olduğunu ortaya koyuyor” diyor:

“Elysium Planitia’nın altında yatan bir bulut, yüzeydeki volkanik akışların ve sismik hareketliliğin izole olaylar olmadığını, aksine, süreğen ve aktif biçimde devam eden bölgesel bir sistemin parçasını oluşturduğunu, yeraltındaki yaşama elverişli ortamların uzun ömürlülüğü ve astrobiyolojik potansiyeli üzerinde etkileri olduğunu gözler önüne seriyor.”

Yazının orijinali Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)