Müzikli Atlas | Engels’in köylülerine Macaristan şarkılarında rastlamak

Macarca sıra dışı bir dil. Okuduğunuzda ya da dinlediğinizde diğer başka hiçbir dile benzetemiyorsunuz. Hatta ilk kez dinliyorsanız bu dilin dünyanın hangi taraflarına ait olduğunu kolay kolay tahmin edemezsiniz. Türkçe ile uzaklardan gelen benzerlikler taşıması ise şüphesiz Macarcayı çok daha ilgi çekici kılıyor.

Çevresindeki kültürlerden etkilenen ancak yine çevresine göre belli bir özgünlüğü koruyabilen Macarca söylenen şarkılar da bir o kadar etkileyici. Geçtiğimiz yüzyılın ilk yarısında işçi ayaklanmalarıyla dikkat çeken, ikinci yarısında ise sosyalist bir ülke olan Macaristan’ın müzik kültürünün içeriği bu anlamda bizi tarihte daha farklı bir seyahate çıkartıyor.

MACARİSTAN MÜZİĞİYLE TANIŞMAK

Dünyada çapında kazandığı ünü yayınlandığı tarihten yıllar sonra da muhafaza eden Macarca bir şarkı ile başlayalım. Sosyalist Macaristan döneminde, Omega grubunun çıkarttığı 10000 Lépés (1969) albümünde yer alan Gyöngyhaju Lany (İnci Saçlı Kız) isimli şarkı her anlamda hayranlık uyandırıcı bir eser. Progressive rock janrı altında değerlendirebileceğimiz şarkı, Macaristan’a doğru hoş bir adım atmamızı sağlayabilir.

Bu şarkı daha sonra 1994 yılında ünlü Alman rock grubu Scorpions tarafından White Dove (Beyaz Güvercinler) ismiyle yeniden yorumlanır. Hatta daha yakın bir tarihte ABD’li hiphop sanatçısı Kanye West de Yeezus (2013) albümünde yer alan New Slaves (Yeni Köleler) şarkısında Gyöngyhaju Lany’den sample kullanır.

KÖYLÜLER SAVAŞI

Şimdi bize toplumsal mücadeleler tarihinde zaman makasını iyice açarak sıçramalar yapmamızı sağlayacak ilginç bir şarkı ile karşılaşıyoruz: Geyer Flórián dala yani ‘Florian Geyer şarkısı’. Peki kimdir bu Florian Geyer? Aslında bakarsanız kendisi ne bir Macaristanlıdır ne de yakın geçmişe ait bir isimdir. Fredrich Engels’in Alman Köylü Savaşı’nda detaylı bir şekilde yer verdiği Geyer aslında 15. yüzyıl başlarında yaşamış soylu bir şövalyedir. Fakat kökleri yanıltıcı olabilir çünkü Geyer bu savaşta köylülere öncülük eden idealist bir liderdir.

Ortaçağ Avrupa’sının en büyük kitlesel ayaklanmalarından biri olan Almanya Köylüler Savaşı, Martin Luther’in de içerisinde olduğu reform hareketinden derin bir şekilde etkilenir. Ancak savaştaki başrol katiyen kendisi değildir; Katolik Kilisesi’ne karşı daha ‘devrimci’ bir tutum alan Thomas Müntzer’in ismi öne çıkar. Bir zamanlar Martin Luther’in takipçisi, sonra karşıtı olan bu adam dünyada kararlı, radikal ve koşulsuz bir şekilde bir tanrı krallığı kurmakta ısrar eder. İncil’i devrimci bir şekilde yorumlar; “En geniş halk kesimlerine yönelik şiddet uygulanacağı yazılı” der. Müntzer, Latince yerine Almanca vaaz veren ilk din adamıdır, kendine verilen tüm unvanları reddeder, sadece ‘Tanrı’nın kulu’ olduğunu ilan eder. Luther, yazısında; “Çürümüş haydut ve katil köylüler kahrolsun!” diyerek prenslerin yanında olduğunu ortaya koyacaktır.

Erken bir burjuva devrimi olarak değerlendirilebilecek Köylüler Savaşı’nda Geyer'in de payı büyüktür. Savaşın başladığı 1924 tarihinde Geyer, içerisinde düşük rütbeli şövalyelerin ve eğitimli köylü milislerin yer aldığı Kara Çete’yi kurar. Kimi kaynaklar bu birliği, Avrupa tarihinde köylüler safında yer almış tek ağır süvari birliği olarak değerlendirir. Ayaklanma genişler, derebeylere ve kiliseye/manastırlara ait pek çok mülk ile nice köy ve kasaba ele geçirilir. Ancak sonuç olarak sert bir şekilde bastırılır. Geyer de, Müntzer de hayatını kaybeder.

‘KIZIL ALEVLERİN’ ŞARKISI

İşte bu ayaklanmayla özdeşleşen şarkının Almanca orijinal sözleri 1885 yılında Heinrich von Reder tarafından düzenlenir. Bir izci marşı olarak köklenen şarkı 1919 yılında Fritz Sotke tarafından yeniden bestelenir ve bir halk şarkısı olarak benimsenir. Bu nedenle çeşitli versiyonlara rastlamak mümkün. Hatta şarkı bugün bile siyasi içeriği nedeniyle popülerdir. Örneğin Almanya’dan Punkrock grubu Commandates’e ait versiyon dinlemeye değer. Geleneksel sözleri koruyan grup şarkıya şu sözlerle başlıyor:

“Biz Geyer’in kara ordularıyız, heyya hoho! / Ve tiranlarla savaşmak istiyoruz, heyya hoho! / Mızraklar ileri! Durmaksızın! / Manastırın çatısında kızıl alevleri yükseltin! / (…)”

Belki işin daha da ilginç yanı, Geyer’in hayatını dini yöne ağırlık vererek okumaya çalışan Nazilerin bu mirasa ortak olma çabasıdır. Ancak Engels’in çalışmalarına kulak verecek olursak bu devrimci figürün sınıfsal bir okumasını yapabiliriz. Zaten bu nedenle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan sosyalist Demokratik Almanya Cumhuriyeti (Nam-ı diğer Doğu Almanya) Müntzer’i olduğu gibi Geyer’i de devrimci bir figür olarak sahiplenir, örneğin ordusunun hudut birlikleri Florian Geyer’in ismiyle anılır.

Demokratik Almanya için Köylüler Savaşı vazgeçilmez bir referans kaynağıdır. Öyle ki savaşın belirleyici muharebesinin yaşandığı yere, Bad Frankenhausen’da 1976 yılında devasa bir anıt dikilir. Müntzer’in 500. doğum günü sebebiyle açılan müzede yerini alan Almanya’da Erken Burjuva Devrimi eseri, 123 metre genişliğinde 14 metre uzunluğundadır. Ressam Werner Tübke’nin bu eseri, dünyadaki en uzun panaroma tablolarından biridir.

‘PARÇALA VE DELİP GEÇ, KÖYLÜLERİN AYAKLANMASINA ÖNCÜLÜK ET’

Şimdi Macaristan’a geri dönelim. Bahsettiğim şarkının aslen Almanca olmasına karşın sözler Mazaristan’da yeniden hayat bulur, yeniden yazılır. Her ne kadar Almanya tarihinden gelen bir figürü işliyor olsa da olayın sınıfsal yorumu coğrafyalara meydan okuyabilmeyi mümkün kılar. Bu anlamda oldukça değerli bir enternasyonalist eser ortaya çıkar.

“Dünyanın yaratılışında, hey-ho. / Ne zengin ne de yoksul vardı, hey-ho. / Devam et o zaman, onları parçala ve delip geç / Köylülerin ayaklanmasına öncülük et, hey-ho. / Biz dünyanın huysuz inşalarıyız, hey-ho. / Biz başkalarının bize hükmetmesine müsaade etmeyiz. / Devam et o zaman… / Davamız için savaşan güçlü bir liderimiz var, hey-ho. / Bize öncülük eden Florian Geyer, hey-ho. / Devam et o zaman… / Bu savaşı kaybettik bir defalığına kaybettik, hey-ho. / Ama torunlarımız meşaleyi taşıyacak, hey-ho. / Devam et o zaman…”

Bugün Demokratik Almanya zamanından kalan bir anıt, bu şarkının son dizelerine son derece dikkat çekici bir atıfta bulunuyor. Demokratik Almanya’da girişilen toprak reformunu köylüler ayaklanmasıyla aynı çerçeve içerisine koyan anıtta “Torunlar daha iyi savaştı” ifadeleri yer alıyor.  Biz de bugünkü yolculuğumuzu bu anıtın son sözleri ile tamamlayalım.

Yazıda geçen şarkılara ve daha fazlasına ulaşmak için çalma listesi:

https://open.spotify.com/playlist/6hFiWWMpiDOXdwlnA0xbyq?si=b2c373e5cc154fe4