NASA'nın teleskobu ve şaibeli bir isim: James Webb
Bilim insanları, bu ileri teknoloji ürünü teleskoba verilen ismin hiçbir şekilde bilimsel ve insani özgürlüklerle bağdaşmadığını söylüyor.
DUVAR - James Webb Teleskobu uzaya fırlatılan teleskopların en güçlüsü niteliğinde ve yakaladığı ‘kozmik uçurumları’ ve yıldızların oluşumunu gösteren görüntüler, evreni her zamankinden daha açık biçimde görmemize yardımcı oluyor. Kuzey Carolinalılar açısından teleskobun ulaştığı bulgular ve kazandığı başarılar belki de daha anlamlı; zira teleskoba ismini veren James Webb, kırsal bölgedeki Granville ilçesinde büyüdü. Peki, Webb’in adı bu tarihi teleskopla nasıl ilişkilendi?
James Webb, 1906 yılında doğdu ve Kuzey Carolina’nın kuzey sınırındaki kırsal Granville ilçesinde yaşadı. Babası Granville İlçe Okulları Müfettişi idi. Eğitimi sırasında maliyeti karşılayamadığı için bir yıllığına okulu bıraktı ama nihayetinde geri döndü ve 1928’de eğitim bölümünden mezun oldu. Webb, mezun olduktan sonra eğitim fakültesi dekanı olarak kariyer yapacağı Kuzey Carolina Üniversitesi’nde kaldı.
ASKERİ VE HAVACILIK YILLARI
1930’a gelindiğinde Webb, ABD Deniz Kuvvetleri’nin yeni kurulan yedek havacılık birimine katıldı. Deniz Piyadeleri birliklerinde görev yaparken önce Kuzey Carolina Kongre Üyesi Edward W. Pou için çalıştı ve sonrasında eski Kuzey Carolina Valisi O. Max Gardner’ın asistanı olarak bir dizi hükümet işinde görev almaya devam etti. İlerleyen dönemde Washington barosuna kayıtlı bir avukat olan Gardner için çalışırken, kendisi de avukat olmak için çaba sarf etti. Gardner ile birlikte çalışan Webb, devlet kurumlarının ve birden fazla havacılık endüstrisi firmasının faaliyetleri konusunda uzmanlaştı ve 1930’ların sonlarında bu havacılık firmalarından birinde çalışmaya başladı. Sonraki sekiz yıl içinde firmanın başkan yardımcılığına yükseldi. Dünya Savaşı sırasında Webb, Kuzey Carolina’daki Cherry Point’te konuşlandırılan bir hava birliğine komutanlık ederek aktif biçimde orduya katıldı.
Savaşın bitiminden sonra, Webb hükümet görevlerine geri döndü, önce Başkan Harry Truman hükümetinde Federal Bütçe Bürosu Müdürü olarak görev yaptı ve ardından Dışişleri Bakanlığı yardımcılığına terfi etti.
NASA’DA ‘DEMİR YUMRUK’ YILLARI
Sovyetler Birliği ilk insan yapımı uydu Sputnik’i uzaya fırlattığında ve uzay yarışı hararetlendiğinde, Webb, ABD’nin uzay faaliyetlerinin yöneticiliğine getirildi.
1961 yılında Başkan John F. Kennedy, Webb’i NASA’ya yönetici olarak atadı. Aynı yılın şubat ayından Ekim 1968’e kadar ajansı yönetti. Webb, NASA’daki görev süresi içerisinde, ajansın robotik uzay aracının geliştirilmesine yatırım yaptı ve 1965 gibi erken bir tarihte, o zamanlar ‘Büyük Uzay Teleskobu’ adıyla bilinen büyük bir uzay teleskobunun, NASA’nın en büyük çabası haline gelmesi gerektiğini yazmıştı. Webb, 1969’daki ilk ay inişinden yalnızca birkaç ay önce NASA’dan emekli oldu.
Webb, NASA’dan emekli olduktan sonra, Smithsonian Enstitüsü’nde yönetici vekili olarak görev almak da dahil olmak üzere, çeşitli danışma kurullarında çeşitli görevler yürütmeye devam etti. 1981’de ‘ülkesine olan bağlılığından dolayı’ Amerika Birleşik Devletleri Askeri Akademisi tarafından Sylvanus Thayer Ödülü’ne layık görüldü. Mart 1992’de kalp krizinden öldü.
NASA, 2002 yılında Hubble Uzay Teleskobu’nun halefini James Webb Uzay Teleskobu diye adlandıracağını duyurdu ve itirazlar aynı dönemde başladı.
YENİ TELESKOBA İSMİ NASIL VERİLDİ?
James Webb teleskobu, yüzyılın başından beri planlama aşamasındaydı ve 2002 yılında ‘James Webb Teleskobu’ olarak adlandırıldı. Kimi ABD’li bilim insanlarının homofobik ve ayrımcı eylemleri nedeniyle Webb ismini boykot etme çabalarına karşın, iddiaların kesin delillerle gerekçelendirilememesi ileri sürülerek, teleskobun Jamess Webb’e ithaf edilmesi kararı alındı.
Dönemin NASA Yöneticisi olan Sean O’Keefe teleskobun ismini dünyaya şöyle duyurdu: “Hubble’ın halefinin, James Webb’in onuruna isimlendirilmesini uygun bulduk. Onun çabaları sayesinde, uzayın dramatik manzarasına ilk bakışlarımızı attık. Ulusumuzu ilk keşif yolculuğuna çıkardı, hayal gücümüzü gerçeğe dönüştürdü. Gerçekten de, NASA’daki astronomik keşiflerin en başarılı dönemlerinden birinin temellerini attı. Sonuç olarak, bugün ders kitaplarını Hubble Uzay Teleskobu, Chandra X-ışını Gözlemevi ve James Webb Teleskobu’nun yardımıyla yeniden yazıyoruz.”
2002’de, NASA Yöneticisi Sean O’Keefe, ajansın bir sonraki teleskobunun, 1960’larda insanları Ay’a indirmeye hazırlandığı sırada NASA’ya liderlik eden James Webb’in adını alacağını duyurdu. Kimi astronomlar, bir teleskoba bir astronomun ismi verilmeyeceği için hayal kırıklığına uğradılar; diğerleri ise daha ciddi gerekçelerle, yani Webb’in Truman yönetimi sırasında ‘Lavender Scare’ adıyla bilinen ve LGBTİ+ bireylerin her türlü devlet kademesinden zorla uzaklaştırılmasıyla sonuçlanan bir kampanyadan sorumlu olduğunu öne sürdüler. James Webb’in Dışişleri Bakanı olarak görev yaptığı esnada da birçok LGBTİ+ devlet görevlisi işten atılmıştı.
Bu mesele, bir süre önce ‘JustSpace Alliance’ adlı bilimsel grubun bir üyesi ve Chicago’daki Adler Planetarium’da görevli olan Lucianne Walkowicz, New Hampshire Üniversitesi’nden Chanda Prescod-Weinstein, Fermi Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı’ndan Brian Nord ve Chicago Üniversitesi’nden Sarah Tuttle’ın öne çıkmasıyla tekrar gündeme taşındı. Sonrasında, Scientific American adlı bilimsel dergide, Washington Üniversitesi’nce “James Webb Uzay Teleskobunun Yeniden Adlandırılması Gerekiyor” başlıklı bir makale yayınladı.
NASA, makalenin yayınlanmasının ardından iddiaları araştıracağını ve bir rapor yayınlayacağını duyurdu. Daha sonra, geçtiğimiz eylül ayında, NASA’nın şu anki yöneticisi ve eski bir Florida Senatörü olan Bill Nelson, ismi değiştirmeye gerek görmediğini açıkladı. Muhalifleri çileden çıkaracak biçimde hiçbir rapor da yayınlanmadı.
Teleskopun fırlatılmasından sonra, mart ayında Nature dergisi, bilgi edinme hakkına dayanarak, NASA’nın iddiaları yeterince ciddiye alıp almadığını ve o dönem NASA’da astrofizik direktörü olan Paul Hertz’in, kurum dışındaki astronomlarla teleskobun adının değiştirilmesi konusunda görüşüp görüşmediğini araştırdı. Cevap hayırdı ve herhangi bir LGBTİ+ astronomla görüşmemişti.
Dergi, bunun yanı sıra, Clifford Norton vakasının kayıtlarını da paylaştı. Norton, 1963 yılında, yani James Webb’in görev süresi esnasında, eşcinsel olduğu gerekçesiyle NASA’dan kovuldu. Norton, 1969’da bu tür ayrımcılığa karşı tarihi öneme sahip bir davayı temyize götürerek kazandı. Kasım 2021’de NASA’nın Astrofizik Danışma Komitesi, ajanstan daha kapsamlı bir rapor istedi.
'ÇİFTE STANDART UYGULANIYOR'
Kurumun eski yöneticisi olan Sean O’Keefe, yaptığı tercihi bir e-postayla savundu. O’Keefe, “Büyük ihtimalle, James Webb’in, zamanının en cüretkâr vizyonunu gerçekleştirme konusundaki kararlılığı olmasaydı, bugün keşfetme kapasitemiz tamamen farklı olurdu” dedi. Ne var ki bu yanıt eleştirmenler için yeterli değildi. Dr. Prescod-Weinstein “Görevdeyken yaşanan kötü şeylerden sorumlu değilse, iyi şeylerden neden o sorumlu?” diye sordu: “Görünüşe göre burada, insanların mirasıyla ilgili olumlu şeylerden sorumlu tutulduğu ve sadece olumlu şeylerden sorumluymuş gibi davranıldığı, bir çeşit çifte standart uygulanıyor.”
Dr. Prescod-Weinstein, “Teleskoplarımız, şayet insanların adını alacaklarsa, daha iyi olmamız için bize ilham veren insanların isimleriyle adlandırılmalıdır” diye ekledi.
Uzay teleskobunun fırlatılmasından kısa süre önce Space.com adlı bilimsel sitede yayınlanan ‘James Webb Uzay Teleskobu’nun Yeniden Adlandırılması Gerekiyor’ başlıklı yazısında, Tereza Pultarova tartışmaya şu sözlerle dahil oldu: “Hubble’ın halefi, şu anda 1950’ler ve 1960’larda homofobik hükümet politikalarına boyun eğen bir adamı onurlandırıyor (…) Hâl böyleyken, NASA’nın şu anki planının, mirası en iyi ihtimalle karmaşık olan ve en kötü ihtimalle federal hükümetteki homofobik ayrımcılığın suç ortaklığını yansıtan bir adamın adını taşıyan bu inanılmaz aracı uzaya fırlatmak olması, talihsiz bir durumdur.
1992 yılında ölen James Webb, ABD Dışişleri Bakanlığı’nda Başkan Harry S. Truman’ın görev süresi boyunca psikolojik savaşın bir soğuk savaş aracı olarak geliştirilmesine öncülük eden kariyer sahibi bir memurdu. Daha sonra NASA yöneticisi olarak Apollo programını denetledi. 1961’de NASA’ya geldiğinde, liderlik rolü, o zamanlar federal politika olan LGBTİ+ bireylerin işgücünden tasfiye edilmesinden kısmen sorumlu olması anlamına geliyordu. Devlet görevindeyken bu politika emrinde çalışanlar tarafından uygulandı. 1950 gibi erken bir tarihte, bugün ‘Lavanta Korkusu’ diye bilinen ve eşcinselleri hedef alan cadı avının öncüsü olan bu politikanın farkındaydı.”
James Webb’in geçmişi ne denli karanlık ve hakkındaki iddialar ne kadar ciddi olsa da NASA kurumsal olarak ayrımcılığı benimsemiş görünüyor. İlerleyen dönem, bilim insanlarının itirazının başarıya ulaşıp ulaşmayacağını ve NASA bünyesinde sürdürülen gerici devlet politikalarının son bulup bulmayacağını gözler önüne serecek.
Kaynaklar:
https://www.nytimes.com/2022/ 07/12/science/who-was-james- webb.html
https://www. scientificamerican.com/ article/nasa-needs-to-rename- the-james-webb-space- telescope/
https://www.newsobserver.com/ news/local/article263397203. html
(Derleyen: Tarkan Tufan)