Nesneden özneye dönüşen doğa: Ormanlara yasal haklar verilebilir mi?

DUVAR - Ekvador'daki Los Cedros ormanı, tüzel kişiliğe sahip bir kurum olarak tanındıktan sonra ormansızlaşmaya ve madenciliğe karşı korunur hale geldi. Ormanda bugün de yaşamın serpilmeye devam etmesi büyük ölçüde güçlü ve etkisi giderek artan bir küresel hukuk hareketi sayesinde oluyor. Peki, ormanlara yasal haklar verilebilir mi? Tüzel kişiliği olan ormanlar var mı?

BBC Türkçe'nin aktardığına göre, bölgedeki biyolojik çeşitlilik inanılmaz: Los Cedros'u evi olarak gören mantarlardan orkidelere, salyangozlara, jaguarlara ve ayılara kadar çok sayıda tür hakkında 130'dan fazla bilimsel makale yayımlanmış durumda. Koruma alanının büyük bir kısmını bulut ormanı oluşturuyor. Bu ormanın özelliği yoğun yağmurdan kaynaklanan nem ve kalıcı yoğunlaşma nedeniyle havanın ağır olması ve bu havanın likenlerle birlikte farklı orkide örtülerini beslemesi. Minik turuncu Los Cedros yağmur kurbağası gibi pek çok endemik türe ev sahipliği yapıyor.

Ekvador, 2008 yılında anayasasında doğanın insanlarla aynı haklara sahip olduğunu tanıyan ilk ülke olmuştu. Ekvador'un yerli hareketi öncülüğünde sağlanan değişim, 'doğa hakları' hareketinin de ilk önemli kazanımlarından biri oldu. Bu hareket, doğal dünyanın kendiliğinden insanlar ve şirketlerle aynı koruma haklarına sahip olması gerektiğini savunuyordu. New York Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dünya Hakları Savunuculuk Kliniği'nden Jacqueline Gallant, doğa hakları hareketinin 'mahkemelerde ve kanun önünde doğal varlıkları nesnelerden öznelere dönüştürmeye yönelik bir hareket olduğunu' söyledi. Gallant, "Fakat çok daha geniş anlamda bu, doğayı içsel değere sahip bir özne olarak yeniden canlandırmaya ve yeniden konumlandırmaya yönelik bir hareketti" diye ekledi. Ona göre bu anlayış, Batı'nın doğaya dair, 'insanın faaliyetlerini sürdürdüğü cansız bir zemin' algısıyla tezat oluşturuyor.

Bugün Bolivya'dan Brezilya'ya, Uganda'dan ABD'ye kadar 44 ülkede doğanın haklarını tanımaya yönelik girişimler devam ediyor. Bazı davalarda tek bir hayvan savunulurken, nehirlerin, dağların ve bütün bir yeryüzünün haklarını tanıyan hukuki kararlar da alındı. Yine de bu alandaki yasal uygulamalar nispeten yeni ve doğa haklarının gerçekte nasıl uygulandığına dair çok az açık emsal var.