Öküz yılı ne getirecek?

Bugün Çin yeni yılının ilk günü. Türkçeye boğa yılı diye çevirsek daha mı kibar olur diye tartışmalar varsa da, bu yıl metal-öküz yılı. Çin’de burçlar Batı burçları gibi yıldızlara göre değil, “yaşam gücü” denen dünyanın elementlerine, yani metal, ateş, tahta, su ve havaya göre belirleniyor. Yaşam güçleri kızgın ya da neşeli, adaletli ya da disiplinli olabiliyor. O yıl doğan çocukların karakteri buna göre belirleniyor ama daha sonra kendi burçlarının olduğu yıllar şanssızlık getiriyor. Herkes olmasa da, batıl inançları kuvvetli Çinliler, çocuklarının belli burçlarda doğmasını istedikleri için aile planlamasını ona göre yapabiliyorlar. Özellikle tek çocuk politikasının olduğu zamanlarda büyükanne büyükbabalar dahil üç ailenin kıymetlisinin uğuru bol olsun diye her türlü zahmete giriliyordu. Gerçi artık Çin’in nüfusu hızla yaşlandığı için tek çocuk politikası yerini çok çocuk politikasına bırakmış durumda. Pandemi sırasında nüfus büyümesi hızla düştüğü için devlet bir zamanlar zorla nüfus kontrolü yaptırdığı gibi şimdi de zorla çocuk yaptıracak gibi duruyor. Eğitim ve çocuk bakımı teşvikleriyle değil yasaklar ve zorlamalarla uygulanmaya çalışılan doğum kontrol politikaları artık Çin toplumunda geri tepiyor.

Çin yeni yılı nasıl kutlanıyor? Bizim bayramlarımızda olduğu gibi yeni yıl arifesinde büyük aile bir araya geliyor, evde herkes Çin’in ünlü dev mantılarının yapımına katılıyor, sofrada uzun hayat anlamına geldiği için mutlaka bir balık yemeği oluyor. Biz Çin yeni yılına karantinada girdiğimiz için zorunlu kaldığımız otel bir hoşluk yaparak kapımıza meyve suyu, süt, kurabiye gibi hediyeler bıraktı ve istisnasız herkesin uyguladığı bir gelenek olan ‘bolluk, bereket’ anlamına gelen Çince karakterin olduğu süsü bizim kapımıza da astı (yukarıdaki fotoğraf). Yılbaşı akşamı da karavanamızda bahsettiğim dev mantı yemeği ve yanında yeni yıl dilekleri içeren bir not vardı (aşağıdaki fotoğraf).

Geçmiş yıllarda gece yarısı havai fişek patlatılırdı, son on küsur yıldır hava kirliliğini arttırdığı ve büyük kentlerde tehlike yarattığı için yasaklandı. Şimdi, eski usul gürültü çıkarma yöntemine geri dönüldü. Gece yarısı gürültü çıkarmanın nedeni yeni yıla girerken serbest kalan ruhları korkutarak evlerden uzak tutmak. Çin’de kentleşme arttıkça, şehir merkezindeki gökdelenlerde ışık gösterileri moda olmuştu ama bu sene kömür üretimi ve ihracatındaki sıkıntıdan dolayı elektrik kısıntısına gidilince şehir ışıklarında da tutumlu davranılıyor. Çin yeni yılı, özellikle köyden kente göçmüş mavi yakalı ya da düzensiz istihdam edilen işçilerin memleketlerine dönüp ailelerini görebilmeleri için tek şansları. Bu yüzden, her yıl Çin gezegenin en büyük yolculuk kapasitesine şahit oluyor. 2020’de Covid salgınının hızla yayılmasının nedeni de Çin yeni yılı sırasındaki bu mobiliteye denk gelmesiydi. Bu yıl aynı senaryonun tekrarlanmaması için Çin hükümeti elinden geleni yapıyor. Wuhan karantinasında olduğu gibi bir hareket kısıtlamasına gelecek toplumsal tepkiden çekindiği için mümkün olan en az sayıdan insanın memleketine gidip gelme kararı almasına çalışıyor. Her kent belediyesi, Çin yeni yılı tatili başlangıcında kente girişler için istedikleri test sayısı ve çeşidini ve tatilden dönüşlerde karantina günlerini kendi belirleyebiliyor ve bu kararlar sıklıkla değişiyor. Günlerdir hastaneler, memleketine dönebilmek için test yaptırmaya çalışanlarla dolup taşıyor. Buna rağmen, okul ve işyerlerinin dönüşte kaç gün karantina istedikleri stresine dayanamayan beyaz yakalıların çoğu yolculuklarını iptal etti. Toplumda yükselen hoşnutsuzluğu telafi etmek için belediye kentin yerlisi olmayanlara tatil süresinde tüm mesire yerlerini ücretsiz yaptı.

Metal-öküz yılı, metalin güç ve kararlılık gibi özellikleri ve öküzün güvenilirlik, sükunet, sabır gibi özellikleriyle birleşince 2020’nin travmasını yavaş yavaş atlatacağımız bir zaman dilimi olarak yorumlanıyor. Çin’de belediyelerin pandemi döneminde iyice artan borçları ve yolsuzluklar, iflaslar ve işsizlik, yoksulluğun istenen sınırın altına çekilmesinin artık iyice zorlaşmış olması, enerji politikalarında yaşanan iç anlaşmazlık gibi konular gerçekten düzlüğe çıkmanın yavaş olacağını düşündürüyor. İç meselelerin yanı sıra, Biden hükümeti, Çin yeni yılı mesajında Çin’e nefes aldırmayacağının sinyalini verdi. Biden’ın Twitter mesajında hem Hong Kong ve Xinjiang gibi insan hakları meseleleri, hem de Tayvan’ın güvenliğine dair bir uyarı vardı. Ayrıca, Biden ABD’nin çıkarlarına vurgu yaparak Çin’i öncelikli olarak uluslararası toplumun yararı için bir müttefik değil, bir rakip olarak gördüğü düşüncesini uyandırdı. ABD’de “Uzunca bir telgraf” ismiyle Soğuk Savaş dönemine atıfla yayınlanan ve Çin’e yönelik agresif bir politika güdülmesini öneren metin, Çin uzmanları arasında çok ciddiye alınmasa da Çin resmi medyasında yankı buldu. Bakalım küresel ilişkiler öküz burcunun özelliği olan ayağını yere sağlam basarak ilerlemeyi başaracak mı?