Pandemi, sanat eleştirisini de dijital ‘masaüstü’ne taşıdı

15 Kasım 1945’te kurulan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) çatısı altında faaliyet gösteren Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği (AİCA) Türkiye Şubesi (www.aicaturkey.org), geçen hafta içinde uluslararası bir dijital konferans düzenledi.

25-27 Kasım 2020 tarihleri arasında yapılan konferansta, dönem başkanlığını Fırat Arapoğlu’nun üstlendiği derneğin Onursal Başkanı Beral Madra, yazar ve eleştirmen Julian Stallabrass ve küratör, akademisyen Marcus Graf ile, Ebru Yetişkin Doğrusöz, Gabriele Romeo, Efe Korkut Kurt, Müge Ertem, Ayşe H. Köksal, Paul O’Kane, Susanne Fessé, Rose Vickers, Deborah Schulz, Hakan Yaman, Pascal Gielen, Marlies De Munck, Alper Raif İpek, Jean Bundy, Gökçe Dervişoğlu ve Merve Şahin gibi, çok sayıda isim yer aldı.

Borusan ve SAHA Derneği desteğiyle ortaya konulan girişimde ‘Yakınlık, Sanat ve Demokrasi’, ‘Covid 19 - Pandemi sürecinde olası kazanımlar’, ‘Teknolojik Maskeler Giymek: Pandemi Sanat ve Mekân İlişkisini Nasıl Etkiledi? Kritik Bir Yaklaşım,’ ‘Sanat Fuarlarında Online İzlenme Odalarının Rolü’ ve ‘Okuma Tiyatrosu: Pandemi sürecinde alternatif bir performans’ gibi, nice sıcak konu ‘masaüstü’ne yatırıldı. Biz de, Altınbaş Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Sosyal Bilimler Bölümü Öğretim Üyesi, sanat eleştirmeni ve küratör Dr. Fırat Arapoğlu ile bu taze ve güncel soru işaretlerinin ardından (önümüze) bir kere daha, emin adımlarla bakmak istedik.

Böylesi bir girişime hangi koşullar sizi zorladı? Nasıl dönüşler oldu?

AICA (Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği)–Türkiye Şubesi olarak, 2019 yılının sonunda ajandamıza yeni bir gündemi almıştık. Ben derneğimizi ve Yönetim Kurulu’muzu temsilen AICA–Almanya’nın Köln ve Berlin’de 1-7 Ekim 2019 tarihleri arasında düzenlediği “Popülizm ve Ulusalcılık Çağında Sanat Eleştirisi” başlıklı 52. Uluslararası Olağan Kongre’mize katılmıştım.

Kongrede ayrıca Onursal Başkan Beral Madra da izleyiciler arasında yer almaktaydı ve üyemiz, değerli Erden Kosova, davetli konuşmacılar arasındaydı. Köln’deki Olağan Genel Kurulumuz esnasında, AICA’nın Uluslararası Yönetim Kurulu’na seçildim ve ardından 2020 Kongresi’nin Şili’de düzenlenmesine karar verilirken –şu an bu 2022 yılına ertelendi– 2021 Olağan Genel Kongresi için İstanbul’u önermiştim. Kongre uzunca bir süredir İstanbul’da yapılmıyordu ve İstanbul Bienali, sayıca artan müzelerimiz ve görece zengin sanat ortamımız dikkat çekici gelebilirdi. Nitekim öyle oldu ve 2021 AICA Olağan Genel Kongresi’ni İstanbul’da yapacağız.

Tüm bu gelişmeler yaşanırken, koronavirüs pandemisinin Türkiye’de de ortaya çıkması ve Mart ayında yaşanan karantina kararları ve ardından kısıtlı yaşama dönüş süreçleri içinde, Yönetim Kurulu üyemiz Çiğdem Zeytin, bir online konferans düzenlememizi gündeme getirdi. Kısıtlı maddi imkanlar ve herkesin evlere kapandığı bir süreç içinde bu konferansı düzenlemek hem zor hem de gerekliydi.

Hızlıca yönetim kurulu olarak konferansın fizibilitesini oluşturduk. Konferans içeriğini sağladıktan sonra Bilim Kurulu Üyeleri, Katılım Koşulları gibi alanları tamamlayıp bilgileri hem ulusal hem de uluslararası alanda yaymaya başladık. Bilim Kurulumuzda ulusal ve uluslararası alandan birçok önemli isim yer almayı kabul etti. Toplamda ise bize gönderilen özetlerden 10’u yurtiçinden olmak üzere 20 konferans bildirisine karar kıldık. Ayrıca Julian Stallabrass, Pascal Gielen & Marlies de Munck ve Irina Chmyreva davetli konuşmacılar olarak etkinliğimizde yer aldılar.

Pandemi sürecinde eleştiri dünyası ve akademik çevrelerin bu sürece gösterdikleri tepki, yaratıcılığı ne ölçüde etkiledi ?

Akademi ve eleştirinin varoluş nedeni, yüzyılımızda onları şekillendiren sermayeden çok daha farklı bir yerde konumlandığı için, etkilenmedi ve etkilenmez de. Ama akademisyenler ve eleştirmenlerin, bu alanın emekçilerinin, bu salgınla güvencesiz durumlarının nasıl görünür olduğunu gördük. Örgütlenme ve dayanışma sözcüklerini –ironik bir biçimde sanat fuarları da dahil olmak üzere - daha sık duyuyoruz. Uzunca bir süredir akademinin ve eleştiri dünyasının uyum içerisinde değil de seçkinci kamplaşmalar eşliğinde verdikleri görüntü iyi değildi. Şimdiyse daha yoğun ve büyüterek gelişen işbirliklerini görebiliyorum. Ben pandemi sürecinde ticaret ve elitizmin akademik ve eleştirel terminolojide birincil dereceden önemli olmadıklarının tekrar keşfedildiğini düşünüyorum, bu da azımsanacak bir gelişme değil.

Konferansta yapılan sunumlar arasında Raoul ve Melike Kübler'in büyüteç altına aldığı konu, sosyal medyanın müzelere ne derece katkısının olduğuna yönelikti. Bu konuyu değerlendirir misiniz?

Sanat ve teknoloji ilişkisinin dolayımı sanat ve hayatın bir aradalığına dair bir devrimci düşünce arayışı içeriyorsa, değerlidir. Bahsettiğim sadece bir üst yapı değişikliği arzusunun başarısı ya da başarısızlığı değil. Aksine sanatın ne olabileceğine dair fikirleri geliştirmek ve sanatın sadece fizikî mekanlarda değil, onun dışındaki enformasyon ağlarına dahil etmektir. Sosyal medya ve genel olarak dijital mecraların sanat, mimari, müzik ve tasarım alanında yeni ve basit paradigmalar önerme potansiyelleri bulunuyor. Kubler’lerin sunumlarındaki ufuk açıcı noktalar önermelerinin sadeliği idi. Ortaya koydukları söylem, kanımca, teknolojiler her daim eskimeye yüz tutarken, bazı paradigmaların asla değerlerini kaybetmeyecekleridir.

Yapılan oturumların kaydı, deşifresi ve yeniden paylaşımı olacak mı?

Yapılan oturumların Zoom üzerinden kayıtları yapıldı. Julian Stallabrass, Pascal Gielen & Marlies de Munck ve Irina Chmyreva’nın konuşmalarını deşifre edeceğiz. Yeniden paylaşım konusu bir yana, konferans katılımcılarının tam metinlerini bir araya getirip, bir e-book şeklinde yayımlayacağız. Bu açıdan konferansımıza dair tüm gelişmeler www.aicaturkey.org ve www.aicaon2020.com sitelerinden takip edilebilir.

Pandemi sürecinde ortaya konan kültür sanat faaliyetlerini samimi, mevcut fikir ve eylem iklimini dönüştürücü buluyor musun?

Kısmen evet kısmen hayır. Kısmen evet diyorum, zira koronavirüs pandemisi nedeniyle sıkça görülen sanatın dijitalizasyonuna sadece teknolojik açıdan değil, ayrıca ve öncelikle felsefi açıdan yaklaşılması gerektiğini düşünüyorum. Sanat ve teknoloji temelli deneysel pratikler önemlidir, ama başta, teorik olarak bir amaca sahip olunmalıdır. Kısmen hayır diyorum, çünkü ortaya çıkan ihtiyaçların motivasyonuyla geliştirilen yeni medyanın sunduğu olasılıkları keşfetmek ve kullanmak önemlidir, ama sanatsal projelerin teorik önermelerden ziyade, teknik problemlere öncelik vermeleri, görsel olarak etkili, ama içerik olarak yeterli olmayan üretimlerle sonuçlanabilir.

Yapılan sunumlar arasında seni en çok kışkırtan hangisiydi?

Irına Chmyreva ve Julian’ın konuşmaları müzelerin dijital sergileme süreçleri ve sokak sanatının yüzyılımızdaki önemi açısından ufuk açıcıdır.

Eğitimin giderek 'online' hale geldiği bir dönemde, orijinal olanın da geleceği soru işareti uyandırıyor ve bu da, onu kayda alan(-lar)ı büyük sorumluluk içinde bırakıyor, değil mi?

Elbette. Siyasal, teknolojik ve kültürel bağlamda dönüştürücü bir dönemin paradigmaları sonraki dönemin çevresini dönüştürür. Bu açıdan, bence elbette orijinalitenin bu tip kamuya yayılması başka bir dönemi ve anlayışını getirecek.

Yalnız, yine de şunu rahatlıkla söyleyebilirim: Girift ama basit olan fikirler her daim önemini korur. Anlık geri-dönüş alamasalar da. Paradigmalar değiştiğinde, önceki baskın bilgi hiyerarşisi, değişim tamamlanana kadar bir toplumun dikkatinin belirgin odağını tutmaya devam eder. Bahsettiğin konu, belki de hemen olmasa da yakın tarihlerde tekrar gündeme gelecek. Ama unutmamalı, video-kamera teknolojisinin değeri ancak ve tam anlamıyla 1990’larda fark edilmiştir.

Bilgi: http://aicaon2020.com/