Para her şeydir, sanat hiçbir şey

Sanat piyasası son birkaç yıldır yeni oyunlara sahne oluyor. Yeni oyuncular sahne alıyor sanat piyasasında. Ve gidişat, o klişe lafla söyleyelim, hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını gösteriyor: Kripto sanat diye yeni bir tür hasıl oldu, piyasası doğdu.

Pak Bir yıl önce 15 milyon civarında dolaşan kripto sanat piyasasının değeri şimdilerde 86 milyon doları aşmış buluyor, önü açık. Kolay kolay kapanmaz. Örnek: Şubatın son haftasında 10 saniyelik bir video, bu piyasada 6.6 milyon dolara alıcı buldu. Video, sadece beş ay önce, Ekim 2020’de 67 bin dolar karşılığı kripto parayla satılmıştı.

İlk örneği 2009’da üretilen ve piyasaya sürülen kripto para, on yıla kalmadan sanatçısı, izleyicisi, koleksiyoneri, alıcı – satıcısı, aracı kurumlarıyla kendi sanatını ve onun piyasasını yarattı. Başka bir deyişle GAFAM sanata da girdi ya da sanat GAFAM’a düştü… Bu noktadan sonra, sanatın da ötesinde, nasıl bir dünyada yaşayacağımız görmek için Kripto Sanat denen sahayı izlemek gerekiyor. Şuradan başlayalım: 

Piyasasının şu an en büyük, en popüler oyuncusu Beeple’ın manifestosu bu. Kendi verdiği adla Kader Bildirgesi… Alınyazısı ilanı. Yukarıda andığımız 6.6 milyon dolara satılan on saniyelik video da onun. Sıkı durun; Kripto sanat piyasasında en çok kazanan ikinci oyuncu, Türkiye’den. Murat Pak… Ya da artık sadece Pak.

Dahası izleyicileri arasında Elon Musk’ın da olduğu Pak, kazancı milyon doları aşan ilk kripto sanat üreticisi ve satıcısı. 2020 Aralık ayının ilk haftası sona ererken CryptoArt verilerine göre, Pak’ın dijital platformlarda –kripto sanat piyasasında- 268 işi, toplam 1.079.382 ABD Doları karşılığında satılmıştı. Pak liste başındayken Beeple ilk beşte bile değildi.

Ertesi hafta Beeple müzayedesi düzenlendi. Sadece 1 $ üzerinden satışa sunulan tek bir işin fiyatı dakikalar içinde 777.777 $’a fırladı. GameStop oyunu borsaları ufaktan ufaktan sarsarken, kriptopara reel parayı döverken, öte yanda da kripto sanat piyasası şahlandı, Beeplemanya ortalığı altüst etti. Şimdi, yukarıda da andığımız gibi on saniyelik videosu 6.6 milyon dolar.

Beeple Tepede, Pak onun ardından ikinci sırada. Oyun devam ediyor, piyasa her şeye gebe. Sanat hariç!

HER ŞEY SANAL, PARA GERÇEK

Beeple adını kullanan kripto sanat üreticisinin, görünüşte gerçek bir kimliği var: Mike Winkelmann adında, 39 yaşında Amerikalı bir grafiker, bilgisayar tasarımcısı. Dijital alemin gediklisi. FB, Instagram, Youtube, bütün sahalarda mevcutlu. Kendi dediğine göre 2003’te okuldan mezun olmuş, Mayıs 2007’de Everydays başlığı altında kendi çizimlerini yayımlamaya başlamış. On üç yıldır her gün, kesintisiz sürdürüyor yayını. 2010’lardan itibaren üç boyutlu bir modelleme programı olan Cinema 4D’yi kullanıyor. Çizimin yanında videolar yapıyor. 

Beeple, 1980’lerin meşhur bir oyuncağının adıymış. Onu bilmiyorum ama Winkelmann soyadı, Beeple bir şahıs mı, bir profesyonel tasarım grubunun kod adı mı şüphesini yaratıyor bende. Belki rastlantı, bilemem; Johann Joachim Winckelmann sanat tarihinin ve arkeolojinin öncü isimlerinden. 18. Yüzyılda yaşamış (1717 – 1768). Türkçeye de çevrilen Antikçağ Sanat Tarihi, bir klasik.

Goethe, Winckelmann için, “Yeni Dünya'yı henüz keşfetmemiş, ama sezgi dolu bir şekilde zihninde taşıyan Kolombus'a benziyor” diyor. Kitap için söyledikleri daha önemli: “İnsan bu eseri okuyunca bir şey öğrenmiyor, ama bir şey oluyor.”

***

Günümüz kripto sanatçısının 18. Yüzyıl sanat tarihçisiyle aynı soyadını taşıması, ilginç rastlantı. Geçelim. Kendisi için “sanatçı” sıfatını kullanmıyor yakın zamana dek. Öyle bir iddiası yok. Yaptıklarının da yerleşik sanatla ilgisi yok. Sanat – estetik alanında bayağılığın karşılığı olarak kullanılan kitsch’e (kiç) yakın durduğu da söylenebilir.

Ve fakat, her nasıl olduysa 2018’de meşhur moda firması Louis Vuitton’un sanat yönetmeni onu aramış, çizimlerini kullanma izni istemiş. Onları kullandığı giysilerin defilede podyuma sürülmesiyle, işin rengi değişmiş. Geçen yılın Eylül ayında bu kez kripto sanat piyasasının ilk aracı kurumlarından Nifty Gateaway’den gayet övgü dolu bir mesaj almış. Ve de bir soru: “Günün birinde Everydays’i noktalamayı düşünüyor musun?”

Eğer bir gün çizim ve yayına son verecekse, şimdiye dek yaptıkları ve bundan sonra yapacakları, çok değer kazanacaktı. Beeple’ın ne de çok seveni varmış işlemi başlamış oldu böylece… Aralık 2020’de patlama gerçekleşti. Şubat 2021’deyse iş sanal alemden reel aleme taşındı: Dünyanın en eski müzayede kuruluşu Christie’s kapılarını açtı Beeple’a.

Yazının başında andığımız on dakikalık videonun 6.6 milyon dolara satışı orada gerçekleşti. Christie’s müzayedesi 12 Mart’ta kapanacak… Belki başka rekorlar da kırılacak, bilinmez. Sadece bir noktaya dikkat çekelim şimdilik: Kendi içindeki site yayınından piyasa dolaşımına girdiğinden beri Beeple işlerinde ilginç ve giderek radikalleşen bir eleştirellik gözleniyor.

Manifesto videosu bunun en tipik göstergesi. Dünyanın önde gelen zenginlerinden Warren Buffet’ın sözleriyle açılıyor video: Hırslı olandan kork, korkana karşı hırslı ol! Devamı Beeple’ın ifadesiyle “sert sayılar” üzerinden bir kapitalizm teşhiri. Gost Busters’dan fırlama tipler ekranda dans ediyor sayılar eşliğinde.

Hayalet avcılığı sürüyor… para avcılığı da.

Bir gün herkesin on beş dakikalığına da şöhreti tadacağını henüz 1970’lerde ilan eden Andy Warhol, 21. Yüzyıl sanatına da ruh ve yön veriyor. Şöyle buyuruyor üstat:

Piyasada iyi iş yapmak sanatın en büyüleyici yönü... para kazanmak sanattır, çalışmak da sanattır, piyasada iyi iş yapmaksa en iyi sanattır.

Budur.