Prof. Dr. Turan: Avrupa Birliği’nin Rusya gibi satranç oynaması mümkün değil

Özlem Kara

İZMİR - ABD ve NATO ile yaşanan Ukrayna krizi nedeniyle Rusya'nın Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesine yönelik askeri operasyonu dün sabah itibari ile başladı. Rusya’nın başlatmış olduğu savaş nedeniyle birçok sivilin yaralandığı öğrenilirken, Ukrayna tarafından 18 yaşını doldurmuş kişiler orduya çağrıldı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Emeritus Prof. Dr. İlter Turan, Rusya-Ukrayna savaşını değerlendirdi. Turan, Türkiye’nin, Rusya karşısında bir tutum sergilemesi sonucu Suriye’nin, Türkiye’ye karşı bir baskı aracı olarak kullanılmasının söz konusu olabileceğini vurguladı.

'TÜRKİYE RUSYA'YLA OLAN İLİŞKİLERİNİ ÇATIŞMACI BİR MECRAYA DÖKMEK İSTEMİYOR'

NATO Türkiye’ye Rusya konusunda baskı yaparsa, Türkiye Rusya’ya karşı herhangi bir yaptırım uygular mı?

NATO'nun bir yaptırım uygulaması için, NATO'nun ortak bir yaptırım kararı alması lazım. Ukrayna, NATO antlaşmasına göre bölge dışıdır. NATO üyesi olmayan bir ülke olduğu için Ukrayna’da ne yapılacağı istişareler yoluyla kararlaştırılır. Türkiye de kabul edemeyeceği bir plan veya programın içinde yer almayı zaten kabul etmez. Dolayısıyla, öyle bir durumun ortaya çıkma ihtimali zayıftır. NATO kolektif olarak bir karar vermişse, uygulamaya geçildiğinde Türkiye’nin yapması gereken şeyler varsa, bir İttifak üyesi olarak Türkiye, o taahhütlere uymak durumundadır.

Hububat ithalatının yüzde 86'sını bu iki ülkeden yapan Türkiye, turizm gelirlerinin de yüzde 25'ini bu iki ülkeden sağlıyor. Bu savaşın Türkiye’ye yansıması nasıl olur?

Şu an şubat ayındayız ve erken bir aşamadayız. O bakımdan olayların nasıl seyredeceğini bekleyip, görmemiz lazım. Ama şunu hatırlamakta fayda var. Türkiye tahıl ve bakla ihtiyaçlarını başka yerlerden de tedarik edebilir. Bu durum biraz daha maliyetli olabilir. Ukrayna ve Rusya, Türkiye’ye sattıkları ürünler dolayısıyla kazanç elde ettikleri için, ihtilaf nedeniyle, bu malları Türkiye’den esirgemeye çalışacaklarını zannetmiyorum. Kaldı ki satışa konu olan ürünler ne askeri amaçla kullanılacak ne de bu ürünlerde dünya çapında bir kıtlık veya sıkıntı bulunuyor. Turizm açısından olaya baktığımızda ise Rusya ve Ukrayna’dan gelmesi beklenen turistlerin gelmemesini telafi edecek başka bir kaynak bulmak kolay değil.

'TÜRKİYE RUSYA'NIN YAPTIKLARINI ONAYLAMADIĞINI İFADE ETTİ'

Türkiye, Ukrayna krizinde Rusya'yı karşısına alacak bir tutum sergilerse bu durumun Suriye ayağı Türkiye'yi nasıl etkiler?

Türkiye, belirli konularda Rusya’nın yaptıklarını onaylamadığını ifade etmiş bulunuyor. Ama Türkiye Rusya'yla olan ilişkilerini çatışmacı bir mecraya dökmek istemiyor. Bu satranç oyununda, zaten Rusya Suriye’deki bir takım imkanları elinde tutuyor. Örneğin, şu an Türkiye Suriye’nin hava sahasını Rusya’yı bilgilendirmeden askeri amaçlarla kullanma imkanına sahip değil. Gazetelerde yer alan haberlere göre Rusya, Türkiye karşıtı unsurlarla bir tatbikat yapmış. Yine, Rusya Türkiye’nin karşı çıktığı etnik özerlik verme konusunda Suriye hükümetine telkinde bulunuyor denmekte. Neticede Suriye’nin, Türkiye’ye karşı bir baskı olarak kullanılması söz konusu olabilir. Rusya, bu ve benzeri imkanları daha fazla kullanabilir.

'RUSYA YAPTIRIMLARA KARŞI TEDBİR ALDI'

Sizce Rusya-Ukrayna savaşında, oyunun kurallarını Vladimir Putin mi belirliyor?

Her ülke kendine göre satranç oyunları oynamaya çalışıyor. Rusya gibi bir ülkenin, kısa vadede satranç oynaması daha kolay. Çünkü Rusya’nın karşısında olan ülkeler demokrasi ile yönetiliyor, Rusya’da ise otoriter tek adam yönetimi var. Demokrasi ile yönetilen ülkelerde, bilgi akışını ve kamuoyunu kontrol altına almak değil ikna etmek ve siyasi rekabet ortamında nasıl bir yol izleneceğini belirlemek gerekiyor ki, bunu başarmak kolay değildir. Bir de unutmayalım, Rusya tek bir ülke. Bunun karşısında, kendi içinde de ihtilafları olan Avrupa Birliği var. Aynı şekilde, Amerika’da dış politika içinde Kongre’nin de yer aldığı bir dizi aktör tarafından bir süreç çerçevesinde şekillendiriliyor. Batı camiası ise çoklu, bulanık bir referans. Dolayısıyla, Rusya’nın oynadığı netlikte bir satranç oyunu oynamaları mümkün değil. Ama bu kısa vadede geçerli. Rusya’nın oynadığı satrancının uzun vadede Rusya’nın da pek istemediği sonuçlar doğurması mümkündür. 

'YAPTIRIMLARIN BİR VADE SONUNDA SARSILMAYA BAŞLAYACAĞINI DÜŞÜNÜYORUM'

Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Rusya’ya karşı uygulayacakları yaptırımların etkili olacağını düşünüyor musunuz?

Yaptırımlar her zaman bir ölçüde etkili olurlar. Ama bu etki Rusya’nın davranışlarını caydırıcı bir etki olabilir mi dediğiniz zaman, Rusya’nın, uzun sürede kendine dönük yaptırımların uygulanabilirliğinin güçlü olmadığı düşüncesiyle hareket ettiğini tahmin ediyorum. Çünkü yaptırımları devreye sokanların kendi aralarında ihtilaflar var. Yaptırımları uygulayanlar, bir takım maliyetlerle karşı karşıya kalıyorlar. Bu maliyetler yaptırım uygulayanlar arasında eşit bir şekilde dağılmıyor. Sonra, Rusya'yla daha yakın ilişkileri olanlar var, daha uzak ilişkileri olanlar var. O yüzden yaptırımların bir vade sonunda sarsılmaya başlayacağını düşünüyorum. Rusya’nın, gelmekte olan yaptırımlara karşı önceden belirli tedbirler aldığı da anlaşılıyor. Ama bunların hep kısa vadeli değerlendirmeler olduğunu unutmayalım.

'MEHMET ÖĞÜTÇÜ'DEN FARKLI OLARAK BEN MÜNECCİMLİK YAPMAYA HAZIR DEĞİLİM'

Ukrayna Ankara Büyükelçisi, Boğazların Akdeniz’den gelecek Rus savaş gemilerine kapatılması talebinde bulundu. Siz bu talebi nasıl değerlendiriyorsunuz?

Ukrayna Büyükelçisi’nin kendi görüşüdür ama Montrö Boğazlar Sözleşmesi dikkatli okunduğu zaman, sözleşmenin Türkiye’ye savaşa girmediği bir ortamda, keyfi olarak Boğazları Rus savaş gemilerine kapatma hakkını vermediği görülecektir.

Son olarak Emekli Diplomat Mehmet Öğütçü, yaptığı bir açıklamada asıl Üçüncü Dünya Savaşı’nın, Tayvan nedeniyle Çin ve ABD arasında çıkacağını öne sürdü. Bu görüşe katılıyor musunuz?

Dünya'nın çeşitli yerlerinde, gerilimler var. Tayvan nedeniyle gelişen bir gerilimin tırmanmasından endişe edildiği biliniyor. Bunun ötesinde, Mehmet Bey’den farklı olarak, ben müneccimlik yapmaya hazır değilim.