Rusya basınında geçen hafta: 'Ülkenin imhası nasıl durdurulur ve yaşam nasıl başlar?'
Donbass’ı ve kurtarılan Ukrayna’yı imar etmek, Rusya’yı dönüştürmeden, onu ölüm döşeğindeki küresel mali spekülatörlerin menfaatleri gereği liberal usulü yok etmeye devam ederek mümkün değil.
Hazal Yalın
Bu haftanın seçkisinde en çok yeri, “Svobodnaya Mısl” (eski SBKP merkezi teorik yayın organı “Kommunist”in varisi) dergisi genel yayın yönetmeni, iktisatçı ve Duma’da Adil Rusya parlamenteri Mihail Delyagin’in “Ülkenin imhası nasıl durdurulur ve yaşam nasıl başlar?” başlıklı makalesi oluşturuyor.
Delyagin’in makalesi son derece önemli; bunu, RFKP’nin “Rusya’nın dönüşümü için 20 acil tedbir” ile karşılaştırmak mümkün. RFKP’nin talepler listesi görünürde daha programatik, ama gerçekte daha propagandif ve daha az uygulanabilirdi; ama Delyagin’in makalesi daha somut bir çerçeve sunmakla kalmıyor, bunu kitlelerden çok devletin ihtiyaçlarına bağlayarak yönetici elit açısından daha cazip hale getirmeyi de başarıyor.
Bu programatik makale Rusya’da iktisadi dönüşüm için millileştirmeden başka (bu bölümünü aşağı yukarı eksiksiz çeviriyorum) “gümrük devrimi”, yolsuzluğun önlenmesi, “vergi devrimi” ve düşük kredi başlıkları da içeriyor.
Valentin Katasonov’un, “sol yurtsever güçbirliği” çatısı altındaki Svobodnaya Pressa’da yayınlanan yazısı ise, gerek Delyagin’in, gerek RFKP’nin programatik önerilerine tarihi bir perspektif ekliyor. Dışişlerinin kadro kaynağı olan ünlü Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nün (MGİMO) eski uluslararası maliye kürsüsü profesörü Katasonov, görünürde Kremlin’in Çubays dönemi özelleştirme furyasından kurtarmak için geliştirdiği “stratejik işletmeler” listesinin nasıl daraldığını ayrıntılarıyla anlatıyor; ama gerçekte bunun altında yatan (ve hâlâ devam etmekte olan) bir siyasi mücadele olduğuna da dikkat çekmeliyiz.
'Ülkenin imhası nasıl durdurulur ve yaşam nasıl başlar?'
Rusya’nın karşısına tedricen ve şimdilik kademeli olarak korkunç derecede karmaşık ve çok yönlü bir ödev çıkıyor: Donbass’ın ve onunla birlikte faşizmden kurtarılmış Ukrayna’nın yeniden doğuşu.
Ama Donbass’ı ve kurtarılan Ukrayna’yı imar etmek, Rusya’yı dönüştürmeden, onu ölüm döşeğindeki küresel mali spekülatörlerin menfaatleri gereği liberal usulü yok etmeye devam ederek mümkün değil.
Bu yüzden Donbass’ın yeniden doğuşu ödevi, Rusya’nın yeniden doğuşu ödevidir.
Millileştirme, teknolojik egemenliğin anahtarıdır. ...
İnsanın gelişmesinin yolu teknolojinin ilerlemesidir. Bunun temin edilmesi için bütün hammaddeler ve ara mamullerin fiyatının minimize edilmesi şarttır; aksi takdirde gereken ölçekte bir dönüşüm için kaynaklar yetmez. Liberallerin “ancak pahalı enerji ilerlemeyi teşvik edebilir” mantrası meşum bir yalandır. ...
Bu kural aynı sebeplerle bütün hammadde türlerine ve daha geniş anlamda bütün üretim masraflarına (kredi dahil) uygulanır. ...
Bu da, bu sahalardaki bütün üretimin (büyük bankalar dahil) millileştirilmesi (ve arkasından, tekil mülk sahiplerinin kârlarını değil ekonominin genel etkinliğini artırmak için yeniden yapılandırılması) gerektiği anlamına gelir. Savaş sonrası İngiltere’de olduğu gibi.
Elbette millileştirme yumuşak olmalıdır; özel inisiyatifin korunması ve teşviki için (ve onu fiyatları artırmaya değil masrafları azaltmaya yöneltmek için) devletin, blokaj paketini herhangi bir hissedarın konsolide etmesine izin vermeden sermayenin yüzde 51’ine sahip olması yeterlidir.
Bunun mekanizması da yumuşak olmalıdır; bu mekanizma, hisselere de getirilecek bir tazminat vergisinden başka (Thatcher sonrası İngiltere örneğindeki gibi; özelleştirilen işletmenin özelleştirme anındaki değeriyle ona karşılık bütçeye giren para arasındaki fark ölçüsünde), hisselerin borsa fiyatlarına göre satın alınmasını ihtiva etmelidir (bunlar da millileştirme kararından sonra düşecektir).
Elbette, satın alış öncesinde, işletmelerin özel kişilerin ellerinde bulunduğu bütün süreyi kapsayan tam bir muhasebesi gerekir; bu kapsamda makul olmayan şekilde geri çekilen yahut kendilerine yeterince yatırım yapılmayan işletmeler, kârın en azından yarısının yatırıma dönüştürülmesi zaruretinden yola çıkarak, idare heyetindeki özel mülk sahiplerine geri verilmelidir.
Bu yüzden millileştirme sonucunda özelleştirmelerin ve oligarkların önemli bir bölümü topluma borçlu çıkacaktır.
Sektör için gerekli ve anlamlı olmadığı halde offshore için ayrılan varlıklar kayyum idaresi şeklindeki devlete devredilmelidir; eğer bunların sahipleri kısa bir sürede Rusya’da ikametgâh almazlarsa bunlar sahipsiz mülkler olarak müsadere edilmelidir.
Teknolojik üretim maliyetlerini karşılayan sahalardan başka (bütçe disiplininin temini için) ÖTV konusu olan işletmeler de millileştirme kapsamındadır: alkollü içki ve tütün, şeker ve benzin üretimi. ... (M. Delyagin / Svobodnaya Mısl, Kasım 2022)
'Stratejik işletmeler listesi nasıl daraldı?'
Rosstat’a göre Rusya ekonomisinde geçen yıl 3.418.248 tüzel kişi vardı. Ülkenin ekonomik açıdan aktif nüfusu kapsamında her 22 kişiye bir şirket. Astronomik bir sayı! Bu muazzam sayıdaki iktisadi faaliyet özneleri teşkilat ve hukuk statülerine, mülkiyet biçimlerine, sektörel mensubiyete, sermaye büyüklüğüne, işlem büyüklüğüne ve başka bir dizi formel kritere göre sınıflandırılıyor.
Ama pek çoklarının ne yazık ki unuttuğu, aslında en önemli ve tayin edici olması gereken temel bir kriter daha var. Bu, ekonomik faaliyet öznesinin sosyal önemi kriteri. Kimi teşkilatlarda bu önem sıfıra yaklaşabilir, hatta negatif bile olabilir (sözgelimi insan sağlığına zarar veren tütün üretiminde). Ama bütün halkın kaderinin ve Rusya’nın geleceğinin bağımlı olduğu teşkilatlar da var.
Eğer Rusya müktesebatını eşelersek özel sosyal önem taşıyan kimi teşkilat ve işletme gruplarından söz edildiği bulunabilir (en azından, ilgili normatif belgeyi hazırlayan ve kabul edenlerin görüş açısından). Bu gruplar arasında şunlar var (terimleri belgelerdeki formülasyonlardan çıkarıyorum): “sistemi şekillendiren teşkilatlar”, “şehir teşkil eden işletmeler”, “sistemi şekillendiren bankalar”, “savunma sanayisi kompleksi teşkilatları”, “stratejik işletmeler”.
Bu yıl 24 Şubat’tan sonra ülkedeki ve ülke ekonomisindeki durum bütün olarak köklü şekilde değişti. Kolektif Batı tarafından Rusya’ya karşı bütün istikametlerde ilan edilmemiş bir savaş yürütülüyor. Böyle bir savaş azami iktisadi seferberlik gerektirir. İktisadi seferberliğin anlamı yeterince basit ve anlaşılırdır: ülkede mevcut bütün iktisadi kaynakların azami derecede tam ve etkili kullanımı ve konulan hedeflere varmak hedefiyle bunların ileride de geliştirilmesi. Ekonominin seferber edilmesinin baş hedefi, Rusya’nın zaferi, özel askeri operasyonun hedeflerine ulaşmasıdır.
Açık ki iktisadi seferberlikte yukarıda sayılan, özel sosyal önem taşıyan teşkilat gruplarına hususi bir rol verilmelidir. Bugünkü durumu dikkate alırsak iki grup hususi önem taşır: “savunma sanayisi kompleksi teşkilatları” ve “stratejik işletmeler”. ...
2000’li yılların başında ... Anatoliy Çubays’ın idaresi altındaki özelleştirmeciler devletin kalan faaliyetlerinin özelleştirmesini düşünmeye başlamışlardı. İktidarda olup da Rusya’nın milli menfaatlerini az da olsa düşünenler ise devlet mülkiyetinden kalanların korunması için “stratejik işletmeler” kavramını müktesebata sokmaya ve bu işletmelerin listesini oluşturup netleştirmeye karar verdiler. 4 Ağustos 2004 tarihli başkanlık kararnamesiyle onaylanan liste, haris ve saldırgan özelleştirmecilere karşı savunulması başarılmış asgari sayıdaki işletmelerdi. Bu işletmeler özelleştirmelere karşı muafiyet kazandılar.
2004’te listede 1.063 işletme vardı; bunların 514’ü federal devlet işletmeleri, 549’u da anonim şirketlerdi. ...
2007’ye doğru stratejik işletmeler listesi 1.008 işletmeye düştü. ...
Listenin kırpılmasına devam edildi. 2010’a doğru liste 438 işletmeye düşürülmüştü (başlangıçtaki listenin yüzde 41’i). 2010 yazında Petersburg Ekonomi Forumu’nda o zamanki başkan D. Medvedev şu açıklamayı yaptı: “Stratejik işletmeler listesini beşte birine, 208’den 41’e düşürüyorum.” Medvedev bu sırada ... listedeki anonim şirketleri kastediyordu. Ancak planına göre bölünmez devlet şirketlerinin sayısının da 230’dan 159’a düşürülmesi öngörülüyordu. ...
Medvedev’in planı eksiksiz uygulandı. Listenin kırpılmasına devam edildi. 2018’de listede sadece 144 işletme kalmıştı (107 bölünmez devlet işletmesine karşılık 37 anonim şirket). ...
Boş zamanımda internette serbest erişimde olan son listeyle de tanışmaya karar verdim. ... Listede 1.121 “can” var; bunların 175’i “diri”, 946’sı “ölü” can. ... (V. Katasonov / Svobodnaya Pressa, 15 Kasım)