Namık Alkan

İZMİR - Elektrik şirketleri, perakende enerji bedelinin yanı sıra, dağıtım bedelinden elde ettikleri gelirden de bilmediğimiz bir oranda kâr ediyorlar. Şebeke yatırımları ve bakım onarımları da kendi şirketlerine ihale ederek, ayrıca kâr elde ediyorlar.

Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Özgür Tamer, EPDK’nin açıklamasıyla kamuoyunda, şirketlerin sadece yüzde 2,38 kâr ettiğine yönelik yanlış bir algı oluştuğuna vurgu yaparak, “Neredeyse hepsinin elektrik üretim santralı var, oradan da kâr elde ediyorlar. Bir tür kâr zinciri kurmuş durumdalar. Kendi kendilerine kestikleri faturaların toplamı, sonuç olarak vatandaşın faturasına ekleniyor. Bu zinciri kırmadan, elektrik maliyetleri makul seviyelere gerilemez. Sağlıklı bir ekonomi oluşması için ülkemizin başta özelleştirilenler olmak üzere enerji şirketlerini kamulaştırmayı planlaması gerekiyor. Enerjiyi toplumsallaştırmadan, işsizliğe, yoksulluğa çözüm yaratamayız” dedi.

AYNI ÇATI ALTINDA İKİ ŞİRKET

Aynı çatı altındaki görevli tedarik şirketi tarifede yer alan “perakende enerji bedeli”, dağıtım şirketi ise “dağıtım bedeli” üzerinden kâr ediyor. Faturalar üzerinden finanse edilen yatırımlar için dağıtım şirketlerinin açtığı ihaleler, bu şirketlerin başka isimler altından kurduğu, ortak olduğu taşeron şirketlere yaptırılabiliyor. Sahipleri aynı olan bu şirketlerin ayrı ayrı elde ettikleri kârların tümü, faturaya yansıyor.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ve dağıtım şirketlerinin kurduğu Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği (ELDER) aynı gün gerçekleştirdikleri açıklamalarda, dağıtım şirketlerinin elektrik tarifeleri üzerinde belirleyici rolü olmadığına vurgu yaptılar. EPDK’nin açıklamasında ise enerjiyi görevli tedarik şirketinin sattığı, dağıtım şirketinin “kargo işi’ yani taşımacılık” ile görevli olduğu belirtildi.

Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Özgür Tamer'in bu konudaki görüşü şöyle: “EPDK, konuyu dağıtım şirketleri ile görevli tedarik şirketlerini ayrıştırarak anlatmaya başlamış. Oysa görevli tedarik şirketi, dağıtım şirketinden sadece muhasebesi ayrıştırılan yan şirketidir. Dağıtım bölgesinin işletme hakkının devralan özel şirketler, 2014’den bu yana faaliyetlerini dağıtım ve görevli tedarik şirketi olarak bu ikili yapıda sürdürmektedir."
Bir tedarik şirketinin “görevli” sayılması için dağıtım şirketiyle aynı çatı altında olmasına gerektiğine işaret eden Tamer, “Dağıtım ve görevli tedarik şirketleri aynı iple kontrol edilen kuklalar gibidir” benzetmesini yaptı.

TEDARİK ŞİRKETİ NE KADAR KÂR EDER?

EPDK’nin görevli tedarik şirketlerine uygulanan kâr marjını brütten nete dönüştürdüğüne dikkat çeken Tamer, şöyle devam etti: 

“Oranı aynı yani yüzde 2,38 kalsa da brüt kâr marjı ile net kâr marjı arasından ciddi bir fark bulunmaktadır. Görevli tedarik şirketlerinin müşteri bulmak gibi bir sorunu yoktur. Sadece yan kuruluşu olan dağıtım şirketinden gelen sayaç okuma verilerine göre fatura düzenleyerek, tahsilatını gerçekleştirir. 2025 yılına kadar yüzde 2,38 olarak belirlenen ‘net kâr marjına’ göre sorunsuz kâr elde eder. Nete dönüştürüldüğünden, kâr garantidir. Özetle yurttaşlar, elektrik tarifelerinde yer alan perakende enerji bedeline her zam geldiğinde, görevli tedarik şirketinin kârının TL bazında aynı oranda artığını farz edebilirler.”

 DAĞITIM ŞİRKETİ NEREDEN KÂR EDİYOR?

Dağıtım şirketinin ayrıca gelire sahip olduğuna dikkat çeken Tamer, buradaki işleyişi ise şöyle özetledi: 

“Dağıtım bölgeleri işletme hakkı devri yöntemiyle özelleştirildi ve mülkiyet kamuya aittir. Şirketler hem işletmeden hem de yeni yatırımlardan sorumludur. Yatırımlar, EPDK tarafından onaylanan tarifeler yoluyla yine kamu tarafından finanse edilmektedir. 30 yıllık işletme hakkı döneminin sona ermesinin ardından, şebekenin kontrolü kamuya devredilecektir. Dağıtım şirketlerinin maliyetleri, kârlılık oranları kamuoyuna net biçimde açıklanmamaktadır. Bu şirketlere kamuoyunu bilgilendirme yükümlülüğü getirilmediği gibi mali veriler, EPDK tarafından da karartılmaktadır. Örneğin tarifede, dağıtım bedelinin içine eklenen kayıp-kaçak, sayaç okuma bedelleri gizlenmektedir.”

KENDİ KENDİNE İHALE EDEBİLİYORLAR

Sayıştay’ın 2020 yılı EPDK Denetim Raporu’nda, dağıtım şirketlerinin düzenlediği ihalelere, ortak konumunda olan şirketlerin katılabilmesine olanak sağlandığı tespitine yer verildiğine dikkat çeken Tamer, yatırım maliyetlerinin doğrudan kullanıcılara yansıtılacağına vurgu yaptı.

Tamer, raporda yer alan şu ifadeleri de hatırlattı: “Tüketiciler açısından, gerçekleşen yatırım harcamaları, dağıtım tarifesinde yer alan bir unsur olarak birim elektrik fiyatının bir parçasını oluşturmakta ve tüketicilerce ödenmektedir. Dağıtım tarifesine yansıyan yatırım tutarları ne kadar yüksek olursa tüketicinin ödeyeceği birim fiyat tutarı da o kadar artmaktadır. Elektrik dağıtım şirketleri açısından yatırım harcamaları, üzerinden makul getiri hesaplanarak gelir gereksinim tutarına dahil edilen ve tüketicilere yansıtılarak tahsil edilen bedeldir. Yıllık yatırım harcamaları ne kadar yüksek olursa planlanan yıllık yatırım hedeflerine ulaşmak o kadar kolaylaşmaktadır.”

Sayıştay’ın, EPDK’nin 1 Ocak 2021’de değiştirdiği Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Satın Alma ve Satış İşlemleri Uygulama Yönetmeliği’nde kendi kendine ihale verilmesine engel olacak bir hükme yer vermediğine de işaret ettiğini belirten Özgür, raporun yayım tarihi olan Ağustos 2021’den bu yana da EPDK tarafından düzenleme yapılmadığını ifade etti.

 KİM HANGİ KALEMDEN KÂR EDİYOR?

Konutlar için Şubat 2022 itibariyle faturalara, perakende enerji bedeli olarak 79,5 kuruş yansıtılırken, dağıtım bedeli olarak ise 33 kuruş yansıtılmaktadır. Böylece fon ve vergiler hariç olmak üzere enerji ve dağıtım bedellerinin toplamı 1,124 TL olarak şekillenmektedir. Elektrik santrallarının yanı sıra görevli tedarik şirketleri faturanın yaklaşık yüzde 58’ini oluşturan bu bedel üzerinden gelir elde etmektedir. Dağıtım şirketi ve dağıtım şirketinden ihale alan taşeron şirketler ise faturanın yüzde 24’ünü oluşturan dağıtım bedelinden gelir elde etmektedir. Bünyesinde dağıtım, görevli tedarik şirketinin yanı sıra elektrik üretimi şirketi de bulunduran bölgesel tekel konumundaki yapılanmalar, faturanın yüzde 18’ini oluşturan vergiler dışındaki tüm kalemlerinden gelir elde etmektedirler.    

 ÖZELLEŞTİRMENİN BEDELİ: KATLAMALI ZAM 

Dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesi öncesinde 4 kişilik bir ailenin asgari yaşam standartları için kullanacağı 230 Kwh’lık tüketime ödediği konut faturası, 2007 yılında 36 TL’ydi. Bu rakam konutlarda ilk kademenin 210 Kwh’ya yükseltilmesine rağmen, Şubat 2022 itibariyle 329,6 TL’ye yükselmiştir. Konutlardaki asgari fatura, 2007-Şubat 2022 arasında yüzde 816 oranında zamlanmıştır. TÜİK verilerine göre, Aralık 2007, Ocak 2022 arasındaki Tüketici Fiyatları endeks değişimi yüzde 424’dür. Faturalarda artık bütünüyle gizlenen dağıtım bedelini oluşturan kalemlerin toplamı 2007’de 4,623 kuruş idi, bugün dağıtım bedeli ise 33,7 kuruştur. Dağıtım bedeli aradan geçen dönemde yüzde 629 oranında, fatura toplamı ise yüzde 816 artmıştır.