'Sekizinci kıta' Zelandiya'nın gizemi çözüldü

Tessa Koumoundouros* 

Tarih öncesi bir süper kıta olan Gondwana günümüzden 83 milyon yıl önce parçalandığı zaman, büyük bir bölümü sürüklenerek suların derinliklerine battı. Bazı jeologlara göre, ‘Zelandiya’ adı verilen bu batık parça, eğer onu görmemizi engelleyen kalın bir okyanus suyu tabakası altında olmasaydı, şu anda Dünya’daki 8'inci kıta olarak kabul görürdü.

Buna karşın, şu anda okyanus yüzeyinin üzerinde gördüğümüz topraklar Yeni Zelanda ve çevresindeki adalardan ibaret; hâl böyleyken, Zelandiya’nın kendisi uzun zaman boyunca gizemini korudu. 4,9 milyon kilometre alana sahip olan kıtanın yaklaşık yüzde 94’ü derinlere battı ve kara kütlesinin kuzey kısmının ayrıntılarını sular altında bıraktı.

GNS Bilim Enstitüsü’nden jeolog Andy Tulloch ve meslektaşları, yeni taradıkları kaya örneklerinden ve sismik okumalardan elde edilen jeokimyasal ve izotop verilerini kullanarak kıtanın nasıl ortaya çıktığını araştırmak amacıyla bu bölgenin ayrıntılı bir haritasını çıkardı.

BATI ANTARKTİKA'DAKİ JEOLOJİYLE BENZERLİKLERİ AÇIĞA ÇIKTI

Bir kısmı dinozorlar kadar eski olan kaya örnekleri, keşif sondaj alanlarından ve Chatham ve Antipod adaları gibi Güney Zelandiya’nın yüzeyde kalan bir grup zirvesinden alındı.

Başka jeolojik ipuçlarıyla beraber, örneklerin kimyasal yapıları üzerinde gerçekleştirilen bir inceleme, Zelandiya'nın oluşum şablonu açısından Batı Antarktika’daki jeolojiyle, yani yer yapısıyla benzerliklerini açığa çıkardı. Yapılan çalışma, kıtanın kenar parçasında yaklaşık çeyrek milyar yıl önce, şu anda Yeni Zelanda’nın batı kıyısındaki Campbell Platosu’nun bulunduğu yerde bir düşüş gerçekleştiğini ortaya koydu.

Batma, yerkabuğunun iki kenarının birbirine doğru itilmesi ve bir kenarın Dünya’nın mantosuna doğru aşağı inmesi olayıdır. Öte yandan, daha eski önermelerin aksine, aynı bölgede gerçekleşen manyetik anomalilerin bu olayla bir bağlantısı bulunmuyor.

'HAT KAYMASI' İDDİASI ÇÜRÜTÜLDÜ

Tulloch ve ekibi yayınladıkları makalede bu durumun, 'Campbell Fayı’nda yaşanan bir "hat kayması" iddiasını içeren eski iddiayı ortadan kaldırdığını' belirtti. Makalede, “Zelandiya ve Antarktika’nın her ikisi de büyük oranda içten içe deforme olmuş durumda" denildi.

Araştırmacılar, bundan ziyade, Campbell Manyetik Anomali Sistemi’nin Gondwana’nın farklı bölgeleri arasındaki geniş çaplı gerilme nedeniyle ortaya çıktığını ve en nihayetinde kıtanın Zelandiya’nın etrafını kuşatan deniz tabanlarını oluşturacak biçimde parçalandığı görüşünde.

İlk olarak, Zelandiya/ Batı Antarktika ile Antarktika/ Avustralya kıtalarının birleşik haldeki bölgeleri çatladı ve günümüzden yaklaşık 83 milyon yıl önce Tasman Denizi’nin ortaya çıkmasına imkân sağladı. Akabinde, günümüzden yaklaşık 79 milyon yıl önce yaşanan Kretase Dönemi’nin sonlarında, Zelandiya ve Batı Antarktika, Pasifik Okyanusu’nu yaratacak biçimde birbirlerinden ayrıldı. Zelandiya’nın kabuğunun yarılmadan önce nasıl bu kadar ince bir halde gerilmeyi başardığı konusu, uzun zaman boyunca jeologları şaşkınlığa uğrattı. Benzer bir incelme, Batı Antarktika’da da bariz şekilde görüldü.

Tulloch ve meslektaşları, 100 ilâ 80 milyon yıl öncesinde, esneme yönünün 65 dereceye varan oranlarda değiştiğine ilişkin bazı kanıtlara ulaştı. Araştırmacılar, bu durumun kıtasal kabuğun büyük ölçüde incelmesine yol açmış olabileceği düşüncesinde. Bu bulgular, hep birlikte, Dünya’nın bu garip uzantısı hakkında daha ayrıntılı bir inceleme için sağlam bir temel oluşturuyor. Araştırma ‘Tectonics’ adlı dergide yayınlandı.

*Gazeteci.

Yazının orijinali Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)