GPS'in 'çok gizli' başlayıp hakla mal olma hikâyesi
Bugün cep telefonlarından akıllı saatlere kadar pek çok cihazda kullanılan ve hayatın parçası haline gelen Küresel Konumlama Sistemi (Global Positioning System/GPS) sisteminin hikayesi o kadar da basit değil. Uydularla haberleşerek konum belirlemeye yarayan bu sistem başlangıçta son derece gizli bir askeri sırdı.
DUVAR - Gündelik hayatımızda kritik bir yeri olan GPS, başta navigasyon cihazlarıyla yol bulmaya olanak sağlamıştı fakat kısa süre önce cep telefonları için de standart haline geldi. Harita servislerinin de büyük gelişme göstermesi sayesinde GPS'in kullanım alanı ve sunduğu olanaklar bir hayli arttı. Artık çok daha kesin yer bildiren haritalar ve baz istasyonu destekli konumlandırma hizmeti birçok iş kolunda kullanılıyor. Taksi çağırmaya yarayan uygulamada bulunduğunuz nokta, kesin biçimde taksi şoförüne gösterilebiliyor. Herhangi bir adres ararken, trafik yoğunluğunu da göz önünde bulundurarak sistem en doğru ve kısa süreli alternatif rotaları sıralıyor. Bu denli önemli bir sistemin hikayesi de ilginç. Tıpkı internetin kendisi gibi, askeri amaçlarla üretilmiş ve kullanımı başlamış, sonradan halkın kullanımına sunulmuş bir sistem.
SOĞUK SAVAŞ ETKİSİ
Amerikan ordusu Soğuk Savaş nedeniyle dünyanın herhangi bir yerini çok yüksek kesinlikte bulabilmek istiyordu. Böylece istenen bir noktaya hatasız şekilde saldırı yapmak mümkün olacaktı. Bu hedefe ulaşmak için, Raytheon adlı şirkette gelişmiş 3B konumsal sistemler üzerinde araştırmalar yapmış olan Ivan Getting’i işin başına getirdiler.
Transit adı verilen ilk deneme, sabit bir yükseklikte (genelde Dünya yüzeyinden 20,18 km yüksekte) yörüngeye oturtulmuş ve basit sayılabilecek sadece beş haberleşme uydusundan oluşuyordu.
Dikkatle belirlenmiş bu noktalara yerleştirilen uydular zaman kodlu sinyallerini yeryüzündeki GPS alıcılarına yolluyordu. Bu sinyaller bazı matematik yazılımlarıyla işlendiğinde, alıcının Dünya üzerindeki kesin konumunu belirleme olanağı sunuyordu. Tüm sistem 1960’larda Amerikan Donanması tarafından denendi.
DOĞRU ZAMANLAMA
Maksimum çözünürlükte çalışabilmeleri için GPS uydularının saati olağanüstü bir doğrulukta bilmeleri gerekiyor. Ne yazık ki ilk nesil GPS uydularındaki teknoloji, mühendislerin arzularını karşılayamadı. Bu nedenle, Timation denilen ikinci nesil GPS uyduları özellikle uzayda çalışmak üzere tasarlanmış atom saatleriyle donatıldılar.
Test sırasında bu atom saatlerinin çok başarılı olduğu ortaya çıktı. Böylece Amerika bir güncelleme planı hazırladı ve 1978-1985 yılları arasında 11 adet Timation uydusu yörüngeye fırlatıldı.
HALKA ARZ
Bu zaman dilimi içinde GPS programı tamamen Amerikan ordusunun kontrolü altındaydı ve gizlilik içinde yürütülüyordu. Fakat Soğuk Savaş içinde en gerilimli anlardan birinde prensipleri değiştirecek bir şey oldu: 1983’te SSCB, 007 sefer sayılı Kore yolcu uçağını vurarak düşürdü. New York’tan kalkıp Anchorage üzerinden Seul’e giden uçak, gerilimin artması neticesinde tetiklenen birtakım olayların etkili olduğu zamanda, ardı ardına gelen hava manevraları sonrasında SSCB hava sahasına girmesi sonucu düşürülmüştü.
Reagan yönetimindeki Amerika, gelecekte bu gibi benzer olaylardan nasıl kaçınılabileceğini tartışmaya başladı. Sonuçta GPS sisteminin, hava ulaşımındaki araçlara, gemi taşımacılığına ve diğer taşıma biçimlerini içeren sivil kullanıma açılmasına karar verildi.
KISITLI ÇÖZÜNÜRLÜK
Tabii ki birkaç sınırlamanın olması şaşırtıcı değildi. Genel kullanıma açılan yazılımda yapılan değişiklikler nedeniyle sıradan kullanıcılar, ordudan belirgin biçimde daha düşük çözünürlüğe ulaşabiliyordu. Yine de bu çözünürlük, uçakların ve gemilerin yabancı hava ve deniz sahalarına girmelerini önlemek için yeterliydi.
Ancak zaman içinde teknolojinin sınırlamaları kaldırıldı ve bugünkü sıradan kullanıcılar bile Soğuk Savaş döneminde Amerikan ordusunun sahip olduğu doğrulukta yer saptayabiliyorlar.
ÇOKLU KULLANIM ALANI
Reagan yönetiminin aldığı karardan bu yana GPS tüm dünyadaki uçaklar, gemiler ve neredeyse tüm motorlu araçlar için temel bir araç haline geldi. GPS, taşımacılık dışında da oldukça önemli rollere sahip. Bunları astronomi, haritacılık, meteoroloji, deprem araştırmaları, felaket sonrası yardım, güvenlik ve fotoğraf etiketleme olarak örnekleyebiliriz.
Günümüzün GPS ağı 30 yaklaşık 30 aktif uydudan oluşuyor ve teknolojik gelişmeler sayesinde GPS alıcılarının maliyeti birkaç liraya kadar düştü. Bu sayede artık neredeyse her akıllı telefonda GPS özelliği var. Böylece konuma dayalı pek çok uygulamadan yararlanabiliyor, artırılmış gerçeklik ve hazine avı oyunları oynayabiliyoruz.