YAKA KOOP: 18 yaş altı gelin saçı taranmamaktadır!

Meltem Dağcı - [email protected]

DUVAR - “Van’da Çocuk Evlilikleriyle Mücadele Projesi” kapsamında müzik gruplarının, ‘Evlendirmiyoruz, eğlendirmiyoruz’ sloganıyla çocukların evlendirildiği düğünleri boykot ederek ve sahne almayarak verdikleri bir mücadele vardı. Biz de bu mücadele alanındaki pencereyi biraz daha araladık.

Yaşam Kadın Çevre Kültür ve İşletme Kooperatifi (YAKA-KOOP) ve “Van’da Çocuk Evlilikleriyle Mücadele Projesi” kapsamında YAKA-KOOP aktivisti Gülmay Gümüşhan ile konuştuk.

Gülmay Gümüşhan kimdir, biraz daha yakından tanıyabilir miyiz?

Aslen Van’lı olup Hakkâri merkez doğumluyum. 18 yıl süren bir evliliğimde boşanmadan önce yaklaşık 25 kadınla evlerde sürekli bir araya gelerek altın günleri düzenlerdik. Aslında bizleri bir araya getiren kadınların ortak sorunlarıydı. 5 yıl boyunca düzenli olarak her hafta bu kadınlarla örgütlenme çalışmaları yaptık. Aynı zamanda kadın ve insan hakları grup çalışmalarına katıldık.

Grupla beraber hepimiz hayatımızda şiddet olduğunu fark ettik ve o dönem 10 günlük kadın ve insan hakları eğitimi aldıktan sonra eğitimci olarak grup çalışmaları yapmaya teşvik edildim. Fakat kendi hayatımdaki şiddeti fark ettikten sonra açacağım grup çalışmalarında kadınlara şiddeti kadın haklarını anlatmam bana çok saçma gelmişti. Çünkü hala benim hayatımda devam eden bir şiddet vardı. 2010 yılında tüm baskılara rağmen 7 ay süren davadan sonra boşandım.

Benim için her açıdan zor olan bu süreçten sonra Yaka-Koop’ta kuruluşundan bugüne kadar aktivist olarak çalışmalar yürütmekteyim. Bunun dışında Van da birçok sivil toplum kuruluşuna üyeliğim var. Türkiye’nin 7 bölgesinden 7 kişiden oluşan ev eksenli çözüm ortakları grubu üyesiyim. Van da yaşanan intihar, tecavüz kadın cinayetleri ile ilgili davaları yakından takip ederek kurum olarak davalara müdahil olmaktayız. Van ve çevresinden gelen şiddet mağduru kadınlara danışmanlık yapmaktayım. Köy çalışmalarında eğitimlerini maddi yokluktan dolayı yarım bırakan ve evlilik riski olan kız çocuklarına, yaptığım çalışmaların farkında olan duyarlı iş kadınlarından burs olanağı sağlamaya çalıştık.

Yaşam Kadın Çevre Kültür ve İşletme Kooperatifi’nde ne gibi çalışmalar yürütülüyor?

Yaşam Kadın Çevre Kültür ve İşletme Kooperatifi (Yaka-Koop), 2002 yılında 25 kadının bir araya gelerek oluşturduğu, 29 ortağı olan Van’ın ilk kadın örgütüdür. Yaka-Koop’un genel amacı; Van İli ve çevresindeki yerleşim yerlerinde çeşitli sebeplerle farklı şiddet türlerine ve zorunlu göçe maruz kalan kadınları, psikolojik ve hukuki destek alabilecekleri kurumlara yönlendirmek, bilgilendirmek, danışmanlık hizmetleri sunmak, kadını güçlendirmeye yönelik farkındalık, kadın emeğini değerlendirmek, meslek edindirmek konularında çalışmalar yapmak ile ilgili davalarını takip etmektir.

Bu amaç doğrultusunda, Van şehir merkezi ile çevre illerinde, erken yaşta evliliklerin önlenmesine yönelik farkındalıkların arttırılması, genel kadın sağlığı, kadının insan hakları, iletişim, örgütlenme, el becerilerinin geliştirilmesi, kooperatifçilik gibi konularda çeşitli eğitimler ve bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır. Ev eksenli çalışan kadınların ürünlerini pazarlamalarında yardımcı olunmakta, Türkiye genelinde platform kurmalarına destek verilmektedir.

Ayrıca, ülke genelinde bu amaç doğrultusunda çalışmalar yapan diğer ağların çalışmalarına katılmaktadır. Ayrıca kadın istihdamına yönelik mesleki eğitimler ve kurslar düzenlemekteyiz. Kilim dokuma, trikotaj, aşçılık, ön büro,bilgisayar, İngilizce,diksiyon ve girişimcilik kursları vererek kadınların girişimci olarak istihdamlarına yardımcı olmaktayız.

“Van’da Çocuk Evlilikleriyle Mücadele Projesi” kapsamında dört yıldır köy ve ilçeleri ziyaret ediyor, köy muhtarlarına, camilere, taziye evlerine, imamlara ve köy halkından kadınlara ulaşıyorsunuz. Hatta ki köy kahvehanelerine kadar giderek "Çocuk Yaşta Evliliğe Hayır!"ı anlatarak bilinçlendirmeye çalışıyorsunuz. Nelerle karşılaştınız bu süreçte? Ne gibi tepkiler alıyorsunuz?

Köy çalışmalarımıza başlarken tabii ki sahaya çıkarken olumlu ve olumsuz bütün tepkilere açıktık. Köy çalışmalarımızı organize ederken köy halkı üzerinde büyük etkiye sahip olan hatırı sayılır kişiler, muhtarlar derneği başkanı ve imamlarla köylüleri evlerinde ziyaret ederek yemekler düzenledik. Yemeklerde kurumumuzu tanıtan kısa film, broşür, afiş dağıtarak bizi yakından tanımalarını sağladık.

Köylerde evler ziyaret edilerek anket çalışması yaparken kadınları işlerinden alıkoymadan bulundukları yerlerde görüşmeleri gerçekleştirdik. Örneğin tandır evlerinde, tarlada bahçede, yün yıkarken vesaire.

Köylerde çalışmalarımıza başlarken kendimizi ve amacımızı tanıtırken ilk karşılaştığımız şey köy halkı bizim yardım dağıtan bir kurum olduğumuzu düşündüler. Köylerde amacımızı tanıtırken daha çok kadınları bilinçlendirmeye yönelik görüşmelerimizde karşılaştığımız bir olumsuz durum da erkeklerin ön yargılarıydı. Bunlar çocuk evlilikleriyle ilgili bir suçlama ve yargılama olacağını düşünmeleri ve kadınların haklarını öğrendikten sonra egemenlik anlayışlarının kırılacağıydı.

Yine anket çalışmalarımızda gördük ki 50 + yaş üzeri kadın ve erkeklerde asla fikirlerinin değişmeyeceği ve kemikleşen yargıların yumuşamadığıydı. Ev ziyaretlerimizde, kadınlarla görüşmelerimiz de gördük ki köylerde parti seçim çalışmaları ve dini sohbetler dışında hiçbir çalışma yürütülmediğini fark ettik.

'EĞLENDİRMİYORUZ EVLENDİRİYORUZ!'

Müzik grupları ile başladığınız bu çalışmalarda bir sloganla, çocuk yaştaki evlilikleri boykot ediyorsunuz. Neydi bu slogan?

Müzik gruplarıyla yapacağımız çalıştayda ses getirecek bir sloganımız olmalı ne nasıl olmalı konusunu tartışırken annemin de tesadüfen kurumda olması ve 16 yaşında evlenmesinden kaynaklı geçmişte yaşanmışlıkların ağırlığıyla "EĞLENDİRMİYORUZ-EVLENDİRMİYORUZ" fikrini söyledi ve bizde çok anlamlı bulduk bu sloganı. Pankartlarımıza ‘’Bu müzik gurubu 18 yaş altı evliliklere MÜZİK YAPMIYOR EVLENDİRMİYOR, EĞLENDİRMİYOR" sloganını kullandık.

Projenin daha kapsamlı ve etkili hale gelmesi için, kuaförlerin yanı sıra gelinlik satan mağazalar ve düğün salonu sahipleriyle de iş birliği yapıyorsunuz. Biraz da bundan bahseder misiniz? Destek veriyorlar mı bu projeye?

Konuyla ilgili ilk ziyaretlerimizde tabii ki haklı olarak tepki veriyorlar. Çünkü kazanç sağladıkları bir iş olduğu için maddi kaygıları yüksek oluyor. Çocuk evliliklerle ilgili yaptığımız çalışmaları Van da 2014 ten bu yana yaşanan intiharlar ve çocuk ölümleri, çocuk intiharlarını anlatarak biraz vicdan muhasebesi yapmalarını sağladık. Yaptığımız bu görüşmelerde farkında olmadan yıkılan hayatlara hizmet verdiklerini anlatarak ve bu ölümlerde en az nikâhını kıyan imam kadar esnafında suça ortak olduğunu belirtiyoruz. Çalışmalarımıza duyarlı olan, kuaförler iş yerlerine Yaka-koop ‘ un hazırladığı "BU İŞYERİNDE 18 YAŞ ALTI GELİN SAÇI TARANMAMAKTADIR" yazısını asarak çalışmalarımıza destek oldular.

Liselerde “ Erken Yaşta Zorla Evlilik “ temalı resim yarışması yapılıyor ve birinci gelen resimler takvim haline getirilip dağıtımı gerçekleşiyor. Lise müdürlerinin çalışmalarınıza getirdiği başka destekleri nelerdir?

Van’ın köy ve ilçelerine milli eğitim müdürlükleri aracılığıyla duyurular yapılıyor ve bağımsız kurulan jüri üyeleri resimleri değerlendirerek ödül almaya hak kazanan 12 tane resmi belirleyerek takvim yapraklarında yer alacak bu resim sahipleri çocuklara ödül olarak tablet bilgisayarlar düzenlediğimiz bir törenle veriliyor. Aynı resimler 10 gün boyunca Van merkezin en işlek caddelerinde bilbordlarda sergilenerek halka duyarlılık kazandırılmaya çalışılıyor. Ayrıca hazırladığımız erken yaşta evliliklere hayır sticker etiketleri okul servislerinin ve köy minibüslerinin camlarına yapıştırılıyor. Okul idareleri ve okullarda rehberlik birimleriyle sürekli iletişim halindeyiz. Çocukların okula devam konusunda ve benzeri durumlarda iletişim halindeyiz.

Çocuk evliliklerine karşı yürüttüğünüz bu mücadelede dernek, vakıf, STK yahut herhangi partiden destek gördünüz mü?

Yaka-koop olarak başlatıp yürüttüğümüz bu çalışmalarda STGM, Uçan Süpürge, Milli Eğitim, Halk Sağlığı, Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, Muhtarlar Derneği, Müftülük gibi kurum ve kuruluşlar zaman zaman çalışmalarımıza katkı sunmuştur.

Bugüne kadar olan bilgilendirme toplantılarına katılım nasıldı? Buna dair gözlemlerinizi aktarır mısınız?

Köylerde kadınların rahat gelebilecekleri taziye evleri, camilerde, Kuran kurslarında katılımlar hane sayısına göre sayılar değişkenlik göstererek 30 ile 80 arası katılım olmuştur. Özellikle kadınlara götürdüğümüz küçük hediyeler kadınları çok mutlu ederken, kadınların eğitim toplantılarımızda konuyu verimli olarak anlayıp katılımı rahat sağlamaları için Yaka-koop tan oluşan gönüllülerin çocuklar için götürdükleri oyuncaklarla farklı bir ortamda eğlenceli zaman geçirmelerine olanak sağlamaya çalışmıştır. Bilgilendirme toplantılarımızda kadınların toplantılarımızda uzun sohbetlerle sarılıp selamlaştıklarını görünce aynı köyde iletişimlerinin olmadığını mı sordum.

Eskiden çeşme başlarında uzun sohbetlerle bir araya gelen kadınların suyun evlere girmesiyle evlerden çıkmadıklarını, sosyalleşebilecekleri mekânların olmadıklarını belirterek birilerinden haberdar olmadıklarını söylediler. Bilgilendirme toplantılarımızda en çok konuştuğumuz konular erken yaşta evliliklerle beraber, şiddet toplumsal cinsiyet farkındalık çalışması, kız çocuklarının okullaşmasının önemi, kadın örgütlenmesi ve kadınların ihtiyaçlarına göre bir köye birden fazla gidilebiliyoruz. Çocuk istismarı gibi durumlarda bilgilendirme yaparak, götürdüğümüz ikramlarla beraber, afiş, el ilanı, broşür ve takvimlerimizi dağıtarak ulaşım bilgilerimizi bıraktık. Köy çalışmalarımızdan sonra kurumumuza gelen başvuru sayısı artış gösterdi.

Son olarak, bundan sonraki çalışmalarınız nasıl gelişecektir?

4 yıldır süren kampanyamız ileriki yıllarda gerek Van ilinde gerekse çevre il ve ilçelerde Yaka-koop a katılan yeni gönüllü arkadaşlarımızla bu çalışmalarımızı büyüterek devam ettirmek çabasındayız. Çünkü farkındalığı arttırırsak sorunlara çözüm buluruz.