Michelle Starr*

Bizden yaklaşık 300 milyon ışıkyılı mesafedeki bir galaksi kümesinde, galaksiler arası uzayda akan çarpıcı bir yıldız nehri keşfedildi.

Buna benzer köprüler ‘yıldız akıntıları’ adıyla bilinir. 1,7 milyon ışıkyılı uzunluğundaki ‘Dev Saç Akıntısı’ adı verilen bu oluşum, şu ana dek gördüğümüz en uzun nehir. Üstelik hepsi bu kadar da değil: Soluk nehir, bir galaksinin dışında görülen türünün ilk örneği.

Keşif büyük bir şaşkınlığa neden oldu. Galaksi kümesi gibi dinamik ve kütleçekimsel açıdan karmaşık olan bir ortamda, bir yıldız akıntısı gibi zayıf bir oluşumun çok uzun sürmesi beklenmiyor. Fakat her şeye rağmen işte orada.

Yeni bulgu, galaksi kümelerini ve içlerinde toplaşan esrarengiz karanlık maddeyi daha ayrıntılı biçimde incelemek amacıyla kullanılabilir.

'ONUNLA YOLLARIMIZ TESADÜFEN KESİŞTİ'

Hollanda’da bulunan Groningen Üniversitesi ve İspanya’daki La Laguna Üniversitesi’nde görevini sürdüren gözlemsel astrofizikçi Javier Román, “Bu dev akıntıyla yolumuz tesadüfen kesişti. Büyük galaksilerin etrafında gezinen yıldızların halelerini inceliyorduk" dedi.

Yıldız akıntıları, Samanyolu Galaksisi’nde sıkça görülen bir olgudur. Akıntıların, Samanyolu’nun gelgit kuvvetlerince parçalanan yoğun küresel yıldız kümelerinin parçalanmış haldeki enkazından oluştuğu düşünülüyor. Bununla beraber onu tanımlamak güçtür. Yıldızların ilişkileri hemen anlaşılmıyor, zira yıldızlara olan uzaklıkların ölçülmesi fazlasıyla zor; yıldız nehirleri de epey zayıf akıyor.

Galaksiler arası uzayın bu solgun görünümü, aynı zamanda nesneler arasındaki gevşek ilişkileri saptamayı da güçleştiriyor. Uzay aşırı parlak cisimlerle doludur ve bir cisim ne kadar sönükse, onu gözden kaçırma olasılığı da o kadar büyüktür.

'SAÇ KÜMESİ'Nİ ARAMAK İÇİN 2 TELESKOP KULLANILDI

Diğer yandan, son yıllarda geliştirilen teleskop teknolojisi ve analiz teknikleri, daha önceleri saptayabildiğimiz şeylerden daha zayıf olanları da ortaya çıkardı.

Dev Saç Akıntısı’nda da durum böyle.

Román ve meslektaşları, kayıt altına alınmış binlerce galaksiyi içeren bir küme olan Saç Kümesi’nin barındırdığı solgun yapıları aramak amacıyla 0,7 metrelik Jeanne Rich Teleskobu’nu ve 4,2 metrelik William Herschel Teleskobu’nu kullandı. Seyrek yıldızların dağınık, küresel bölgelerini ve galaksilerin kalabalık düzlemlerini sarmalayan karanlık maddeden oluşan ‘galaktik haleleri’ incelemeye çalışıyorlardı.

SONUÇLAR BEKLENMEDİK TÜRDEN

Bununla beraber, ulaştıkları veriler hiç beklenmeyen bir olguyu ortaya çıkardı: Bu, bir galakside değil, küme dahilindeki galaksilerin arasında akan, uzun ve engin bir yıldız kuşağıydı. Bu kuşak, galaksileri kümeler içinde birbirine bağlayan kozmik ağı oluşturan ince bağlardan da bariz biçimde farklıydı. Samanyolu’ndaki yıldız akıntılarına hiçbir şekilde benzemediği gibi çok daha göz alıcı bir ölçekteydi.

Fazlasıyla büyük olmalarına ve sakin gibi görünmelerine rağmen, galaksi kümeleri kütleçekimsel bağlamda karmaşık ortamlardır ve içinde yer alan devasa gök cisimleri birbirlerini her yöne doğru itip-çekerler. Bir yıldız akıntısının bunun gibi bir ortamda uzun süre boyunca varlığını koruması şaşırtıcı bir durum; bununla beraber, araştırmacılar bu ortamın bizlere akıntının kaynağına dair kimi ipuçları sunduğunu fark etti.

Araştırmacılar çeşitli simülasyonlar yaptı ve ender rastlansa da bunun gibi akıntıların bir galaksi kümesinin içinde, daha büyük galaksilerin kütleçekimi tarafından parçalanan bir cüce galaksi tarafından yaratılabileceğini ortaya çıkardı. Kozmik açıdan, akıntının uzun sürmesi beklenmiyor; evrenin tarihindeki bu dönemde, parçalarına ayrılmaya devam eden bu yapıyı görebilecek teknolojiye sahip olduğumuz için şanslıyız.

DİĞER KÜMELERDE DE NEHİRLER GİZLENİYOR OLABİLİR

Bununla birlikte, onun varlığı, bu kümenin barındırdığı ortamı incelemek amacıyla kullanılabilir. Galaksi kümeleri esrarengiz karanlık maddeyle ağırlık kazandığı için, bu maddenin neyden meydana geldiğini araştıran bilim insanlarının dikkatini çekiyor.

Dev Saç Akıntısı, benzer yapıların diğer kümelerde de var olabileceğini düşündürüyor. Araştırmacılar, gözden kaçırmış olabileceğimiz öteki sırları ortaya çıkarmak amacıyla bu devasa kümelere daha yakından bakmak için daha büyük teleskoplar kullanmayı umuyor. Ve Dev Saç Akıntısı’nın kendisini daha ayrıntılı biçimde görebilmeyi de...

Groningen Üniversitesi’nden gökbilimci Reynier Peletier, “Akıntının içinde ve çevresindeki yıldızların her birini gözlemlemeyi ve karanlık maddeye ilişkin daha fazla bilgiye ulaşmayı istiyoruz” dedi. Araştırma makalesi, Astronomy and Astrophysics adlı dergide yayınlandı.

*Gazeteci.

Yazının orijinali Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)