'Hayatta sanatla çözülemeyen meseleler var'

İstanbul Dolapdere'nin sayısı giderek artan kültür, sanat ve dinlence yapılarıyla yaşadığı 'soylulaşma'/'mutenalaşma'/'gentrification' sürecine, ta İngiltere'nin başkenti Londra'daki Whitechapel Galerisi'nden de bir yankı geldi: 13 Ağustos'a kadar Gaia Gallery'de izlenebilecek 'Avrupa'da durum daha da mı vahim?' (Is it even worse in Europe?) sergisi, takma isimlerini hayatını yitirmiş öncü kadın sanat figürlerinden alan ve eserleri daha önce de İstanbul'da sergilenmiş bulunan anonim güncel sanat ve sivil toplum inisiyatifi 'Gerilla Kızlar' (Guerilla Girls) tarafından sunuluyor.

Kavramsal yoğunluğu ve dokümanter cömertliği ile, Gaia'nın geniş ve serin dubleks yapısını ferahfeza dolduran etkinlik, Whitechapel'in işbirliği ve feminist, aktivist küratör Xavier Arakistain ile, sergi açılışı için İstanbul'a gelen meslektaşı Nayia Yiakoumaki’nin eş küratörlüğünde düzenleniyor.

Sergiyle eşzamanlı olarak, yine tamamı Türkiye'den güncel kadın sanatçılardan oluşan bir grup da, ayrıca 'Kadınlar, Rüyalar, Ejderhalar' / 'Kör Alan' başlığı altında, yapıtlarını Gaia'nın üst katına taşımış bulunuyor. Sergi aslen, iki yıl önceki TÜYAP Sanat Fuarı dahilinde de izleyici karşısına çıkmış ve ilhamını tanınmış düşünür, eleştirmen, felsefeci ve yazar Ursula K.Le Guin'den almıştı. Ayşecan Kurtay, Ayşegül Sağbaş, Beyza Boynudelik, Didem Ünlü, Füruzan Şimşek ve Nur Gürel'den oluşan sanatçılar, deneysel ve etkileşimli olmasını gözettikleri bu çalışmayı da aynı tarihe dek Gaia'yı ziyaret eden sanat meraklıları ile paylaşmayı hedefliyor. Grup adına ele aldığı metinde, sanatçı ve küratör Nur Gürel, şu açıklamada bulunuyor:

"...bu yeni sergi, erkekegemen bakışla şartlanmış zihinden ve kodlanmış genetik bilgiden oluşan kadın imajının ötesinde görünenin ardına bakarken, 'insanî olan'a varmak adına bir yol haritası yaratmak amacında.

Kurguladığımız yeni evinde, yarattığımız özel alanını kamusal alana çevirerek , kolektif bir mantıkla, kolektif bir kadın sanatçı portresi ortaya sererken, sanatçı kadına daha yakından bakarken, endişe, korku ve şartlanmışlıklardan oluşan kör alanları göz önüne çıkarmak niyetindeyiz. (...) Sergi, bir yandan da toplumsal beklentiler dahilinde yaşanan , göz önünde olan her şey cinsiyete dairken, 'kör alanların cinsiyeti var mıdır?' sorusuna da cevap arıyor."

Dear Art Collector 2015 (Courtesy the Guerrilla Girls)

Gaia'daki 'Kör Alan' denemesi, sanatçıların da izleyiciyi sınadığı üzere, kendinizi ilginç bir algı, aidiyet ve kodlama üçgeni ortasında buluvermenize vesile oluyor. Yerleştirme, video sanatı, heykel ve resmin birbirini itmeden bir arada durabildiği çalışmada sözgelimi, Gürel'in 'Sylvia'ya Saygı' isimli karışık teknik kâğıt yapıtı, önemli bir etik, edebî ve estetik eşikte bırakırken, Beyza Boynudelik'in galerinin bir köşesine kondurduğu mutfak tezgâhı ve siyah beyaz seramik karo/panolar üzerine yaptığı ve toplumun türlü figürlerini buluşturduğu içten/eleştirel desenler, gözden kaçmıyor.

Galerinin üst katında bunlar olurken, gelecek sonbaharda (2018 Ekim) açılması beklenen Vehbi Koç Vakfı Çağdaş Sanat Müzesi inşaatının karşısındaki Gaia'nın dış cephesinde "Gerilla Kızlar 383 Avrupa Müzesi'ne çeşitliliği sordu. Dörtte biri yanıt verdi. İçeri girin, sebebini görün," pankartı seçiliyor. İstanbul için aslen aykırı bir tarih, hava sıcaklığı ve mekânda sergi açan Gerilla Kızlar'ın, adeta açılmak için gün sayan bir nükleer santral inşaatı karşısında yaptıkları, uyarı mahiyetinde küresel ısınma eylemi duygusunu veren etkinlikleri, daha önce de Whitechapel'de bu yılın Mart ayına değin sergilenmiş ve tüm bulgu-görseller bu kez de, olduğu gibi İstanbul'a, son derece uygun bir konuma taşınmış.

Gaia Gallery'nin basına ve kamuoyuna aktardığı verimli bilgilere bakılırsa, 'Gerilla Kızlar', görsel sanatlar, politika ve kültürel çalışmalar alanındaki cinsel ayrımcılık ve ırkçılık vakaları üzerine, 30 yılı aşkın süredir emek verip, bilinçlendirme eylemlerinde bulunuyor. Bu serginin en önemli yönü ise, şu: Aktivist grup, kendi tarihlerinde ilk kez geriye dönüyor ve 1986'daki kampanyaları “Avrupa'da durum daha da mı vahim?”i (Is it even worse in Europe?) sorusunu, özellikle de Avrupa Birliği'nin şu sıralarda kendi varoluşunu tüm boyutlarıyla acımasızca tartışadurduğu günümüzde, yeniden gündeme taşıyor.

Bu yönüyle, 'Gerilla' kızların 'uysallaşmayacak' doğalarına da atfen, sanırız fonetik olarak da benzerliğinden ötürü seçtikleri 'Gorilla' / 'Goril' / 'Koruyucu' maskeleriyle yüklü posterler ve videolarıyla (t)arz-ı endam ettikleri bu belge-yoğun serginin odak noktasında, kendilerinin geçen senenin yaz aylarında az önce andığımız yüzlerce kültür profesyoneline mektup yazarak, çeşitlilik konusundaki 14 soruyu yanıtlamalarını istemesi yatıyor. Sergide, kızların Londra Whitechapel sergileri dolayısıyla hazırladıkları bir video dokümanter de izlenebiliyor. Bu dokümanter, girişimin 1985'e uzanan belleklerini de, VHS video kayıtlarından günümüze taşır bir derinlik arz ediyor. Gerilla kızlar halihazırda, Dünyanın bir çok kentindeki kültür kurumunda açılan sergilerde ve TV ekranları ile sosyal medyada, resmî internet siteleri üzerinden boy göstermeyi sürdürüyor.

Do Women Still Have To Be Naked To Get Into The Met. Museum? 2012 (Courtesy the Guerrilla Girls)

Müze sergilerinde ve/veya koleksiyonlarında yer alan kadın sanatçıların yanı sıra; Afrika, Asya, Güney Asya ve Güney Amerikalı sanatçı sayılarıyla birlikte, soruları yanıtlayan müzelerin tam listesi, istatistikleri, analizleri ve direktörülerin yorumları da farklı biçimlerde sergide yer ediniyor. Serginin bir başka bölümünde ise sorulara yanıt vermemiş olan diğer müzelerin tam listesi yer alıyor. Kızlar bu yönüyle 'exposition' kavramını da ele geçirmek / hack etmek suretiyle, toplumsal, kültürel ve etik bir 'ifşa'/'teşhircilik' eyleminde bulunmuş oluyor. Bu yöntem günümüzde, bilindiği gibi WikiLeaks gibi siber-sosyo-anonim oluşumlarca da sıkça kullanılıyor.

'Gerilla Kızlar, eylemlerini gerekçelendirirken şu ibretlik ifadelere de başvuruyor: "Bu projeyle şu sorunun yanıtını aramak istedik: Bugün müzeler çağdaş sanatın mı, yoksa para ve gücün mü çeşitlilik tarihini temsil ediyor? Alt metinlere, görünmeyen hikayelere, üstten bakılanlara ve adaletsizliklere odaklandık. Sanat sadece küratörlerin, sanat simsarlarının ve koleksiyonerlerin büyük ölçüde popülerliğini kazanmış az sayıda sanatçılara indirgenemez. Velev ki, müzeler ve sanat mekânları, iddia ettikleri biçimde kültürel çeşitliliği değil, gücü ve varsıllığın tarihini temsil etmekte."

Sergi vesilesiyle biz de hal böyle iken, ikâmetgah adresleri New York'ta bulunan Gerilla Kızlar'ı sokaktayken daha çok birer protestocu olarak gören etkinlik küratörlerinden Nayia Yiakoumaki ile görüşme fırsatı bulduk.

- Kitleler Brezilya'dan Arjantin ve Yunanistan'a, oradan Avrupa geneline bakınca, günümüzde ifade özgürlüklerine yönelik kısıtlamaların da etkisiyle ironi/alegori ve estetiğe, yaratıcılığa daha sık başvurur oldu. Bu durum sizin ve Gerilla Kızlar'ın da gözünden kaçmıyor olsa gerek, fikrinizi öğrenebilir miyiz ?

- Nayia Yiakoumaki: Gerilla Kızlar özelinde yanıtlarsak, kendileri en zor konuları bile başkalarına aktarabileceklerine inanıyorlar. Eylemleriyle demokrasiye katkıda bulunuyorlar. Fikirleri üzerinden yarattıkları tartışmalara, bu onları kızdırsa veya eleştiri onları bizzat çağıranlardan gelse dahi inanıyorlar. Kendilerini galerimiz Whitechapel'a çağırdığımızda bile, hakkımızdaki olumsuz fikirlerini beyan etmekten geri kalmadılar. Bu meyanda ironiyi onlar da bir tür iletişim biçimi olarak tercih ediyorlar.

- Gaia Galerisi'ndeki serginiz, tam da yolun karşısında devam eden yeni bir çağdaş sanat müzesi inşaatı sürecine rastladı. Ortaya koyduğunuz belge ve tespitlerin, bu kurum ve tespit ettiği değerler için de bir uyarı mahiyeti taşıdığını düşünüyor musunuz ?

Gaia Galerisi'ni daha önceden bilmiyordum ama, bu sergi son derece önemli. Zira serginin, gelecekteki sakinlere de hitap eden bir yönü olduğunu, ben de düşünüyorum. Bu bölgenin çok yakında, gözle görülür biçimde değişeceğini ve bölgenin daha çok galeri tarafından da işgal edileceğini biz de öğrenmiş bulunuyoruz. Bu yönüyle evet, halen müzelerin neyi biriktirip, koleksiyon yaptıkları büyük önem taşıyor. Söylediğiniz unsur hiç aklıma gelmemişti.

Buradaki sergide gördüğünüz bütün çalışmaları tek bir eserin parçaları olarak ele alabilirsiniz. Sergi alanındaki büyük, panoramik iş dünya sanat ortamına iletilen bir mesajı içeriyor örneğin. Burada Gerilla Kızlar'ın sahip olduğu dayanışma duygusunu görebilirsiniz. Bu proje ve anket vesilesiyle kendilerinin müze ekibiyle ortaya koyduğu dayanışmayı bu çalışmada görebiliyorsunuz. Bu çalışma üzerinden Gaia galerisinin Whitechapel'e ev sahipliği yapmasından ötürü de çok mutluyuz. Bu projeyle bir çok müze ve özellikle de kadın idarecileri bulunan sanat galerileri ilgileniyorlar. Çünkü halihazırda Avrupalı bir çok kurumla ilgili 2016 tarihli, ilginç hikâyeler içeriyor.

Küratör Nayia Yiakoumaki

Feminist duruşuyla tanınan Gerilla Kızlar vesilesiyle sormuş olalım; peki LGBTİ ve Queer kültüründen sanatçılarla olan ilişkiniz ne seviyededir?

Elbette aynı. Her bireyin, her türlü hakkını savunur pozisyonda olduğumu söylemeliyim. Herkesin her konuda eşit fırsata sahip olduğuna inanan biri oldum. Bu söylediğim yalnızca sanatı değil, emeği ve hayatı da kapsamakta. Evet, açtığınız konuda gerçeklik payı var; Queer kültürüne dahil sanatçılar bazen dışlanıyor veya sömürülüyorlar. Aynı durumdan kadın sanatçılar da mustarip oluyorlar. Söz konusu dışlanmışlığı doğrudan görmüyorsunuz, ancak yapılan kültür ve sanat faaliyetlerinde kadın ve erkeklere yönelik destek oranına baktığınızda bu ayrımcılığın farkına varabiliyorsunuz.

Sözünü ettiğiniz bu dışlama ve sömürü, azınlıklara mensup sanatçılar için de geçerli mi bugün? Sözgelimi göçmenler, yerinden edilenler ya da sığınmacılar olarak tariflenen kesim, bugün güncel sanatta da, büyük bienal ve sergilerde de konu edilebiliyor, bunun samimiyetine ne kadar inanmalıyız? Bu da bir nevî sömürü olmasın?

Evet. Hayatta sanatla çözemeyeceğiniz meseleler var. Ben, sığınmacılarla ilgili bir sergiyi, bir galeride yapmayı istemezdim örneğin. Ancak kadın hakları ile ilgili bir sergiyi, bir galeride yapmaya olur derim. Çünkü bu durumun, belli bir kesimin çıkarı için o kurumda ortaya konduğunu bilirim. Ama bunu asla sömürmeyi düşünmem. İnsanî yardım çıkışlı sanat anlayışını benimsemiyorum. Siyasal sanata inancım bulunuyor, ancak hayatını zor idame ettiren, yiyeceği, barınağı ve suyu zor edinen bir sığınmacıya kendisi hakkında bir sergiyi bir galeride açarak yardım edilemeyeceğini de biliyorum.

Guerrilla Girls (Fotoğraf: Andrew Hindraker)

Yaptığınıza, kamusal alanı özelleştirirken, özel alanı da kamusallaştırmak olarak mı bakmalıyız?

Belki, evet yani bu sergi özelinde konuşursak, evet. Şu anda burayı gördüğünüzde, içerdiği şeyden ötürü bir kütüphaneye de benzetebilirsiniz. Buraya iletişim kurmaya, okumaya da gelebilirsiniz. Bilesiniz ki hiç birimiz zaten burada iletişim kurulmaya çalışılan Avrupalı müze yöneticilerinin gerçekte ne düşündüğünü, müzelerini nasıl idare ettiklerini öğrenme şansına sahip bile değiliz.

Bir kadın küratör olarak, verdiğiniz emeğin ekonomik değerini nasıl tespit ediyorsunuz?

Bir küratör olarak herhangi bir ekonomik kâr elde etmiyorum. Bir galeriye bağlı çalıştığımdan, belli bir maaşım bulunuyor. Galerim ise bağışlarla yürüyen bir hayırsever yapıya sahip. Dolayısıyla çok fazla ödemede bulunmuyorlar. Yani ekonomik manâda çok fazla şeyin yaşanmadığını söylemeliyim. Bu yönüyle sadece ilgilendiğim sergileri hayata geçirmeye çalışıyorum.

Sanırım serginin iki eş küratöründen birisiniz...

Evet,bu sergiyi Xavier ile birlikte kurduk, kendisi de feminist bir küratördür.

Gerilla Kızlar'a katılmak için Dünyadan başvuru yapılıyor mu?

Evet belki, ama onlar zaten sayıca çoklar. Evet burada dört kız görüyorsunuz ama duruma göre sayıları 15'i de bulabiliyor. Eyleme göre sayıları değişiyor anlayacağınız. Bir Gerilla Kız olabilmek için, size davette bulunulması gerekiyor. Siz öylece bunu edinemiyor, teklifi beklemek durumunda oluyorsunuz.

Günümüz sanat ortamının size göre en öncelikli gündem maddeleri nelerdir?

Taviz verilmeden, inanılmayan sergilerin açılıyor olması ve belli ekonomik ilişkiler, sponsorlardan bağımsız olunamaması. Bu yüzden de insanların uyarılamaması. Politik ve açık fikirli olabilmelerinin önünün kesiliyor olması...

Projede Türkiye'den müzelerin niçin yer almadığını bir de sizden dinlersek...

Bu projenin Avrupa Birliği kapsamında gerçekleşme kararı tamamiyle sanatçılara aitti ve biz kendilerine neden Avrupa Birliği yerine Avrupa'yı seçmediklerini zaten sormuştuk.Bizi olumsuzladılar. Çünkü zaten Avrupa Birliği bir krizden geçmekteydi ve son bir yıl içinde onların üye ülkelerindeki müzelerde neler olup bittiği de önemli bir konuydu. Yani bu tamamiyle jeopolitik bir karardı, evet. Sanatçılar projelerini bu seviyede ortaya koydular ancak, aynı mantıkla elbette, Amerika kıtası, Asya ve Ortadoğu gibi versiyonlarıyla genişletilebilir bu. Sözgelimi Avrupa'da müzelerin durumu çok farklı: İsviçre'deki müzelerde açılan sergilerin ağırlıkla erkek sanatçıların sergilerine yer verdiğini görüyoruz örneğin. Büyük Britanya'da ise bu durumun gözle görünür biçimde değiştiğini söyleyebiliriz. Yani Avrupa Birliği içinde durum, kendi içinde sürekli değişkenlik göstermekte.,

It’s Even Worse In Europe
1986 (Courtesy the Guerrilla Girls)

Günümüz sanat ortamındaki kadınların bağımsızlık mücadelesine bakışınız nedir peki?

Sözünü ettiğimiz tüm haklara ilişkin mücadele yine söz konusu, buna bağımsızlık mı demeli bilemiyorum ama, aynı maddî haklara sahip olmaktan tutun, her ne kadar günümüzde bir çok kadın sanatçıya destek verilmekte de olsa, anne - sanatçıların haklarının yeterince verilmediği kanısındayım. Kadınlar doğaları gereği zamanla annelik sıfatını da taşıyor ve bu kaçınılmaz olarak kendilerinin sanatsal üretimine de sirayet edebiliyor. Bu bizim üzerine gitmemiz gereken ve kadın sanatçıları daha çok, anne olmaları yönünde teşvik etmemiz gereken bir konu. En azından anneliklerinin ilk yılı bir biçimde garanti altına alınabilmeli ve bundan sonra sanat hayatlarını sürdürebilmeliler.

Tarih boyunca Gerilla Kızlar'a destek vermiş ünlü kadın sanatçılar oldu ve var mı?

Eminim tarih boyunca olmuştur ve kendilerinin gerçekte kim olduklarını ben sahiden bilmiyorum. Ayrıca bir çok feminist teorisyenin de takma isimler üzerinden onlarla iletişime geçtiklerini öğreniyoruz. Eminim bunca spekülasyonla birlikte, kendilerine destekte bulunan bir çok ünlü kimse de bulunuyordur.

Sanat parantezinden bakınca, Türkiye gibi bir ülkenin Avrupa Birliği üyesi olmaması ve bir yandan da Erdoğan rejimi altında idare ediliyor olmasının size göre avantaj ve dezavantajları bulunuyor mu?

Ben Türkiye gibi bir ülkenin Avrupa Birliği'ndeki pek çok ülke için inanılmaz bir vaka çalışması olacağı kanaatindeyim. Birincisi, günümüz politik durumunun değişimi, ikincisi ülkenizdeki inanılmaz sanat üretimi. Gelişmeye devam eden koca müzeleriniz var. Üstelik bunu politik duruma ve finansal krize rağmen gerçekleştirmekteler. Dolayısıyla ben bunun neredeyse bir karşıtlık olduğunu düşünmekteyim. Evet, çok sayıda sanat var; ama aynı zamanda bu sanatın üretildiği yerlerdeki izleyiciye ya da seçilen sanatçılara yönelik büyük oranda 'filtreleme' söz konusu. Dolayısıyla bunun gibi sergileri yalnızca Türkiye değil, günümüzde Dünyanın her yanında açabilmek ayrıca önem arz ediyor.

Nayia Yiakoumaki

Sezonun 'patlamadığı' bu sıcakta, hakim sanat ortamından görece uzakta açılan, ünlü sanatçılar yer bulmadığından 'Blockbuster' diye anılmayacak, görece mütevazı ama içeriğiyle güçlü bir sergi bu. Bunun da iradî bir direniş gösterisi olduğunu düşünüyorum, katılıyor musunuz?

Evet, dediğiniz gibi her şeyin bir izahı var burada. Hatta görülecek bir sanattan bile söz etmemiz mümkün değil! Atla deve değil, gelir, dokümanları inceler ve kitapları okursunuz. Pahalı sanat yok burada. Gaia Galerisi'nde bu projenin iki kitabını izleyicilerle paylaştık. Whitechapel'da ise proje üç kitapla izleyiciye sunulmuştu. Bu kitaplar öyle 'sınırlı sayıda' sanat eseri de değiller ve kullanıp atılabilir şeyler gibi düşünüldüler. Yeter ki insanlar gelsinler, buradaki bilgileri sakince, sabırla okuyup, neler olduğunu öğrenebilsinler. Kitaplardan istedikleri kadar resim çekebilirler.Kamusal bir doküman bu. Öte yandan Whitechapel'daki sergimiz sırasında 'canlı' bir twitter turu yapmıştık ve Gerilla Kızlar'ın bu turu sırasında, akşam saat sekize denk gelen ve ABD ile Asya kıtasının 'ayakta olduğu' bir saat içinde Dünya çapında 200 bin katılım sağlamıştık. İnanılmazdı.

Artık sanat profesyonellerinin Gerilla Kızlar'ı ciddiye aldığı söylenebilir mi?

Evet, artık alıyorlar. Yıllarca görmezden geldiler. Maskeleri takmalarının sebebi, aslında kendilerinin de birer sanatçı olmaları ve yaydıkları bilginin taşıdığı tehlikeler olarak da alınabilir. Bu yüzden kimliklerini açıklamadan, Frida Kahlo, Kathe Kollwitz gibi bir çok takma ve hayatını yitirmiş sanatçının isimleri ile tanınıyorlar. Şu ara Ludwig Müzesi gibi kurumlar, özellikle onları çağırıyorlar. Eskiden bunu bile yapmaz, onları gözardı ederlerdi!

ANKETE KATILAN 101 KURUM

AVUSTURYA: Kunsthalle Wien, Vienna; Museum der Moderne, Salzburg; Secession, Vienna BELÇİKA: Kiosk, Ghent; La Boverie, Liege; WIELS, Brussels HIRVATİSTAN: Moderna Galerija, Zagreb DANİMARKA: Museet for Samtidskunst, Roskilde ESTONYA: Eesti Kaasaegse Kunsti Muuseum, Tallinn; Kumu Kunstimuuseum, Tallinn FİNLANDİYA: Ateneum, Helsinki FRANSA: 49 Nord 6 Est – FRAC Lorraine, Metz; Centre Rhénan d'Art Contemporain, Altkirch; Fondation Cartier pour l’art contemporain, Paris; Musee d'Art Moderne et d'Art Contemporain, Nice ALMANYA: Haus der Kulturen der Welt, Berlin; Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf; Museum Ludwig, Cologne; Neue Nationalgalerie, Berlin YUNANİSTAN: State of Concept, Athens; Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Athens MACARİSTAN: Ludwig Múzeum – Kortárs Művészeti Múzeum Magyarország, Budapest İRLANDA: Independent Museum of Contemporary Art, Dublin; Irish Museum of Modern Art , Dublin; Lewis Glucksman Gallery, University College Cork; Project Arts Centre, Dublin İTALYA: Museo d'Arte Moderna di Bologna; Museo d’Arte Contemporanea di Villa Croce, Genoa; Museo Nazionale delle Arti del XXI Secolo, Rome LÜKSEMBURG: Casino Luxembourg - Forum d'Art Contemporain HOLLANDA: Groninger Museum, Groningen; Van Abbemuseum, Eindhoven; W139, Amsterdam; Witte de With, Rotterdam NORVEÇ: 1857, Oslo; POLONYA: Centrum Sztuki WRO, Wroc⌃aw; Muzeum Sztuki, ⇧ódź; Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie; Muzeum Wspó⌃czesne Wroc⌃aw; Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warsaw PORTEKİZ: Kunsthalle Lissabon, Lisbon ROMANYA: B5 Studio, Targu-Mures SLOVAKYA: V chodoslovenská Galéria, Ko⌥ice SLOVENYA: Mednarodni Grafični Likovni Center, Ljubljana; SCCA – Zavod za Sodobno Umetnost, Ljubljana İSPANYA: Artium - Centro-Museo Vasco de Arte Contemporáneo, Vitoria-Gasteiz; Azkuna Zentroa, Bilbao; Centro Andaluz de Arte Contemporáneo, Seville; Centro Atlántico de Arte Moderno, Las Palmas; Centro de Arte Contemporáneo de Málaga; Colección de Arte Contemporáneo de la Fundación Bancaria "la Caixa", Barcelona; Fundació Suñol, Barcelona; Guggenheim Bilbao; Matadero Madrid - Centro de Creación Contemporánea; Museo de Arte Contemporánea de Vigo; Museo de Arte Contemporáneo de Castilla y León; Museu d’Art Contemporani Vicente Aguilera Cerni de Vilafamés; Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madrid; Museo Patio Herreriano - Museo de Arte Contemporáneo Español, Valladolid; Museo Würth la Rioja, Agoncillo; Museu d'Art Contemporani de Barcelona; Sala Rekalde, Bilbao; Tabakalera, San Sebastian İSVEÇ: Bildmuseet, Umeå; Dunkers Kulturhus, Helsingborg; Färgfabriken, Stockholm; Kristinehamns Konstmuseum; Kulturhuset Stadsteatern, Stockholm; Magasin III, Stockholm; Moderna Museet, Stockholm & Malmö; Signal - Center för Samtidskonst, Malmö İSVİÇRE: Centre d’Art Contemporain Genève; Fotomuseum Winterthur; Fri-Art Centre d'Art Contemporain de Fribourg; Kunst Halle Sankt Gallen; Kunsthalle Basel; Kunsthalle Bern; Kunsthaus Glarus; Kunsthaus Zug; Migros Museum für Gegenwartskunst, Zurich; Museum im Lagerhaus, St. Gallen; Museum Jean Tinguely, Basel; Museum Rietberg, Zurich İNGİLTERE: BALTIC Centre for Contemporary Art, Gateshead; Camden Arts Centre, London; Centre for Contemporary Arts, Glasgow; Chisenhale Gallery, London; Fruitmarket Gallery, Edinburgh; Gasworks, London; Henry Moore Institute, Leeds; Institute of Contemporary Arts, London; Manchester Art Gallery; Modern Art Oxford; Mosaic Rooms, London; Nottingham Contemporary; Scottish National Gallery of Modern Art, Edinburgh; South London Gallery; The Showroom, London; Tate, London; Turner Contemporary, Margate; Whitechapel Gallery, London.

***

ANKETE KATILMAYAN 282 KURUM

AVUSTURYA: 21er Haus, Vienna; Akademie der Bildenden Künste Wien, Vienna; Albertina, Vienna; Essl Museum, Klosterneuburg; LENTOS Kunstmuseum Linz; Museum Liaunig, Neuhaus; Museum Moderner Kunst Kärnten, Klagenfurt; Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien, Vienna; MAK - Österreichisches Museum für angewandte Kunst / Gegenwartskunst, Vienna; Generali Foundation, Vienna; Universalmuseum Joanneum, Graz BELÇİKA: CENTRALE for Contemporary Art, Brussels; ikob – Museum für Zeitgenössische Kunst, Eupen; Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussels; Middelheimmuseum, Antwerp; Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen; Museum voor Schone Kunsten Ghent; Objectif Exhibitions, Antwerp; Stedelijk Museum voor Actuele Kunst, Ghent BULGARİSTAN: Национална художествена галерия, Sofia HIRVATİSTAN: Galerija Umjetnina, Split; Lauba, Zagreb; Muzej Moderne i Suvremene Umjetnosti, Rijeka; Muzej suvremene umjetnosti Zagreb; Umjetnički Paviljon, Zagreb ÇEK CUMHURİYETİ: DOX - Centrum Současného Umění, Prague; Moravská Galerie, Brno; Národní Galerie, Prague DANİMARKA: ARKEN Museum for Moderne Kunst, Ishøj; HEART Herning Museum of Contemporary Art; Louisiana Museum of Modern Art, Humlebæk; Statens Museum for Kunst, Copenhagen ESTONYA: Tartu Kunstimuuseum FİNLANDİYA: EMMA – Espoon Modernin Taiteen Museo; Kiasma, Helsinki FRANSA: Bétonsalon - Centre d'Art et de Recherche, Paris; CAPC Musée d'Art Contemporain de Bordeaux; Centre Pompidou, Paris; Centre Pompidou-Metz; CNAP – Centre national des artes plastiques, Paris; Collection Lambert, Avignon; FRAC Alsace, Sélestat; FRAC Aquitaine, Bordeaux; FRAC Artothèque du Limousin, Limoges; FRAC Auvergne, Clermont-Ferrand; FRAC Basse-Normandie, Caen; FRAC Bourgogne, Dijon; FRAC Bretagne, Rennes; Les Turbulences - FRAC Centre, Orléans; FRAC Champagne-Ardenne, Reims; FRAC Corse, Corte; FRAC des Pays de la Loire, Carquefou; FRAC Franche-Comté, Besançon; FRAC Île-de-France/Le Plateau, Paris; FRAC Languedoc-Roussillon, Montpellier; Les Abattoirs – FRAC Midi-Pyrénées, Toulouse; FRAC Nord-Pas de Calais, Dunkerque; FRAC Normandie Rouen; FRAC Picardie, Amiens; FRAC Poitou-Charentes, Angoulême; FRAC Provence-Alpes-Côte d’Azur, Marseille; Institut d'Art Contemporain Villeurbanne/Rhône-Alpes; Jeu de Paume, Paris; Kadist, Paris; LaM - Lille Métropole Musée d'Art Moderne, d'Art Contemporain et d'Art Brut, Villeneuve d’Ascq; Musée d'Art Contemporain, Marseille; Musée d'Art Contemporain, Lyon; Musée d'Art Contemporain du Val-de-Marne, Vitry-sur-Seine; Musee d'Art Moderne de la Ville de Paris; Musée d'Art Moderne et Contemporain, Strasbourg; MAMC – Musée d'Art Moderne et Contemporain de Saint-Étienne Métropole; Palais de Tokyo, Paris ALMANYA: Berlinische Galerie; Deichtorhallen Hamburg; Frankfurter Kunstverein; Hamburger Kunsthalle; Haus der Kunst, Munich; Kunst im Tunnel, Düsseldorf; Kunstmuseum Bonn; Kunst-Werke Institute for Contemporary Art, Berlin; Museum für Moderne Kunst Frankfurt am Main; Neue Berliner Kunstverein; Pinakotheken, Munich; Sammlung Goetz, Munich; Staatsgalerie, Stuttgart; Weserburg, Bremen YUNANİSTAN: DESTE Foundation for Contemporary Art, Athens; Radio Athènes; iset - Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης, Athens; Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, Thessaloniki; Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Thessaloniki; Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Thessaloniki MACARİSTAN: Műcsarnok/Kunsthalle, Budapest İRLANDA: Douglas Hyde Gallery, Dublin; Dublin City Gallery The Hugh Lane; Limerick City Art Gallery; National Gallery of Ireland, Dublin İTALYA: CAM - Casoria Contemporary Art Museum, Naples; Castello di Rivoli Museo D’Arte Contemporanea, Turin; Centro per l’Arte Contemporanea Luigi Pecci, Prato; 2 Fondazione Prada, Milan; GAM – Galleria Civica d'Arte Moderna e Contemporanea, Turin; Ca'Pesaro Galleria Internazionale d’Arte Moderna, Venice; La Galleria Nazionale d’Arte Moderna e Contemporanea, Rome; Lu.C.C.A – Lucca Center of Contemporary Art; Madre – Museo d’Arte Contemporanea Donnaregina, Naples; MART – Museo d'Arte Moderna e Contemporanea di Trento e Rovereto; MACRO - Museo d’Arte Contemporanea Roma; PAC - Padiglione d'Arte Contemporanea, Milan; Palazzo Grassi François Pinault Foundation, Venice LETONYA: Latvijas Laikmetīgās Mākslas Centrs, Riga LÜKSEMBURG: MUDAM - Musée d’Art Moderne Grand-Duc Jean, Luxembourg; MNHA - Musée National d'Histoire et d'Art, Luxembourg HOLLANDA: BAK, Basis voor Actuele Kunst, Utrecht; Bonnefantenmuseum, Maastricht; Casco, Utrecht; Centraal Museum, Utrecht; CODA Museum, Apeldoorn; De Appel Arts Centre, Amsterdam; De Nieuwe Kerk Amsterdam; De Pont, Tilburg; Foam, Amsterdam; Kröller-Müller Museum, Otterlo; Kunsthal, Rotterdam; Museum Arnhem; Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam; Museum Het Valkhof, Nijmegen; Museum Jan Cunen, Oss; Museum Jan van der Togt, Amstelveen; Nederlands Fotomuseum, Rotterdam; P/////AKT, Amsterdam; Rijksmuseum Amsterdam; Rijksmuseum Twenthe, Enschede; Stroom Den Haag, The Hague NORVEÇ: 0047, Oslo; Astrup Fearnley Museet, Oslo; Haugesund Billedgalleri, Haugesund; Henie Onstad Kunstsenter, Høvikoden; KODE, Bergen; Kunstnernes Hus, Oslo; Lillehammer Kunstmuseum; Nasjonalmuseet, Oslo; NoPlace, Oslo; Nordnorsk Kunstmuseum, Tromsø; Preus Museum, Horten; Stavanger Kunstmuseum POLONYA: Ba⌅tycka Galeria Sztuki Wspó⌅czesnej, S⌅upsk; Bunkier Sztuki, Krakow; Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku; Centrum Sztuki Wspó⌅czesnej ⇤aźnia, Gdańsk; Centrum Sztuki Wspó⌅czesnej Zamek Ujazdowski, Warsaw; Centrum Sztuki Wspó⌅czesnej Znaki Czasu w Toruniu; Instytut Sztuki Wyspa, Gdańsk; Kronika – Centrum Sztuki Wspó⌅czesnej, Bytom; Muzeum Narodowe, Wroc⌅aw; Muzeum Narodowe, Poznań; MOCAK - Muzeum Sztuki Wspó⌅czesnej w Krakowie PORTEKİZ: Museu Calouste Gulbenkian, Lisbon; Fundação Caixa Geral de Depósitos – Culturgest, Lisbon, Porto; Museu Coleção Berardo, Lisbon; Museu de Serralves, Porto; MNAC – Museu Nacional de Arte Contemporânea do Chiado, Lisbon ROMANYA: Centrul de Introspectie Vizuala, Bucharest; Club Electroputere, Craiova, Bucharest; Muzeul de Artă, Iaşi; Muzeul de Artă Contemporană a Muzeului Naţional Brukenthal, Sibiu; Muzeul de Artǎ Timişoara; Muzeul de Arta Tulcea; MNAC – Muzeul Naţional de Artă Contemporană, Bucharest; PAVILION – Centrul Pentru Artă și Cultură Contemporană, Bucharest SLOVAKYA: A4 – Priestor Súčasnej Kultúry, Bratislava; Danubiana Meulensteen Art Museum, Bratislava; K13 – Ko⇧ické Kultûrne Centrá; Nadácia – Centrum Súčasného Umenia, Bratislava; Slovenská Národná Galéria, Bratislava SLOVENYA: Aksioma – Zavod za sodobne umetnosti, Ljubljana; Galerija Sodobne Umetnosti Celje; MG+MSUM – Moderna Galerija + Muzej Sodobne Umetnosti Metelkova, Ljubljana; MoTA – Muzej Tranzitorne Umetnosti, Ljubljana; Muzej in Galerije Mesta Ljubljane; The P.A.R.A.S.I.T.E. Museum of Contemporary Art, Ljubljana İSPANYA: CAB – Centro de Arte Contemporanea Caja de Burgos ; Centre d´Art La Panera, Lleida; CCCB – Centre de Cultura Contemporània de Barcelona; Centro Cultural Montehermoso Kulturunea, Vitoria-Gasteiz; Centro de Arte Contemporáneo Huarte; Centro de Arte Dos de Mayo, Madrid; Centro de Arte y Naturaleza – Fundación Beulas, Huesca; CGAC – Centro Galego de Arte Contemporánea, Santiago de Compostela; Centro José Guerrero, Granada; Domus Artium 2002, Salamanca; Es Baluard Museu d'Art Modern i Contemporani de Palma; Espacio Fundación Telefónica, Madrid; EACC – Espai d’Art Contemporani de Castelló; Fundació Joan Miró, Barcelona; Fundación Chirivella Soriano, Valencia; Fundación NMAC Montenmedio Arte Contemporáneo, Cádiz; IVAM – 3 Institut Valencià d’Art Modern; KOLDO MITXELENA Kulturunea, San Sebastián; L’Arts Santa Mònica, Barcelona; La Casa Encendida, Madrid;LABoral Centro de Arte y Creación Industrial, Gijón; Medialab Prado, Madrid; Museo de Arte Abstracto Español, Cuenca; Museo de Arte Contemporáneo de Alicante; MAC – Museo de Arte Contemporáneo Gas Natural Fenosa, La Coruña; Museo de Arte Contemporáneo José María Moreno Galván, La Puebla de Cazalla; Museo de Arte Contemporáneo, Esteban Vicente, Segovia; Museo ICO, Madrid; Museo Municipal de Valdepeñas; Museo Oteiza, Navarra; Museo Universidad de Navarra, Pamplona; Museo Museu Valencià de la Il-lustració i de la Modernitat; Museu d'Art Jaume Morera, Lleida; Museu Fundación Juan March, Palma, Cuenca, Madrid; MNAC – Museu Nacional d’Art de Catalunya, Barcelona; Museu Picasso, Barcelona; Museu Sa Bassa Blanca, Alcudía; MEIAC – Museo Extremeño E Iberoamericano de Arte Contemporáneo, Badajoz; IAACC Pablo Serrano – Instituto Aragonés de Arte y Cultura Contemporáneos, Zaragoza İSVEÇ: Bonniers Konsthall, Stockholm; Dalarnas Museum, Falun; Fotografiska, Stockholm; Göteborgs Konsthall; Göteborgs Konstmuseum; Lunds Konsthall; Malmö Konsthall; Nationalmuseum, Stockholm; Nordiska Akvarellmuseet, Skärhamn; Norrköping Konstmuseum; Tensta Konsthall, Stockholm; Wip:sthlm, Stockholm İSVİÇRE: Collection de l'Art Brut, Lausanne; Daros Collection, Zürich; Fondation Beyeler, Basel; Fondation de l'Hermitage, Lausanne; Fondation Pierre Gianadda, Martigny; Kunsthalle Zürich; Kunsthaus Zürich; Kunstmuseum Basel; Kunstmuseum Bern; Kunstmuseum Luzern; Kunstmuseum Solothurn; Kunstmuseum St.Gallen; Kunstmuseum Thun;Kunstmuseum Thurgau, Warth; Kunstmuseum Winterthur; MAHN– Musée d’Art et d’Histoire Ville de Neuchâtel; MAMCO – Musée d’Art Moderne et Contemporain, Geneva; Musée Jenisch Vevey; MAH – Musees d'Art et d'Histoire, Geneva; MASILugano – Museo d’Arte della Svizzera Italiana, Lugano; Museum Franz Gertsch, Burgdorf; Museum Oskar Reinhart, Winterthur; Museum Sammlung Rosengart Luzern; Museum zu Allerheiligen, Schaffhausen; Schaulager, Basel İNGİLTERE: Bluecoat, Liverpool; CFCCA – Centre for Chinese Contemporary Art, Manchester; Collective, Edinburgh; Contemporary Art Society, London; Eastside Projects, Birmingham; Gallery of Modern Art, Glasgow; Leeds Art Gallery; mima – Middlesbrough Institute of Modern Art; Photographers' Gallery, London; Raven Row, London; Saatchi Gallery, London; Serpentine Gallery, London; Southbank Centre, London; Tate Liverpool; Towner Art Gallery, Eastbourne; Walker Art Gallery, Liverpool.