İdlib skandalı: Bir gece ansızın kusabiliriz

İdlib'te askerî harekât sürerken, şahsen hayatımda benzerine hiç rastlamadığım, uluslararası politika, diplomasi şu bu izleyen gazetecilerin herhangi birinin de rastladığını sanmadığım, acayibin ötesi bir vaziyet de giderek saçmalığını artırıyor. Türk Dışişleri, Suriye ordusunun bir Suriye vilayeti olan İdlib’te “ilerlemesi”nin “kabul edilemez” olduğunu ilan ediyor; ve uçakları ve milisleriyle o ilerlemeyi mümkün kılan iki devletin büyükelçisini çağırarak bu işlemi yapıyor.

(Acayipliği konuşmaya geçmeden hatırlatayım: İdlib’te son birkaç günde yaşanan gelişmeleri blog’umda derledim, meraklısı, hazırladığım haritalardan güncel bilgi edinebilir. Sadece son yazının linkini vermekle yetineyim, buna göz atarsanız ötekilere ulaşmak kolay.)

Gelelim, skandal mı diyeceğimizi ne diyeceğimizi bilemediğimiz duruma.

Aylardır ilgili herkes, gelişmeleri izlemeye, anlamaya ve aktarmaya çalışan gazetecileri de katarak söyleyeyim: hepimiz, İdlib'te Suriye'nin Rusya ve İran destekli "temizlik" harekâtının ne zaman başlayacağını öngörmeye çalışıyoruz. Ne Rusya ne Beşar Esad rejimi İdlib'i cihatçıların egemenliğinde, o halde bırakırdı; bu belliydi, herkes biliyordu. Bu durumda Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri'nin de bildiğini varsaymamız sanırım yanlış olmayacaktır.

HAREKÂT GECİKTİ, ÇÜNKÜ:

Harekât iki sebeple gecikmişti. Daha doğrusu, bir sebeple gecikmiş, ikincisi yüzünden geciktirilmişti.

İlk sebep askerî: Suriye ordusunun burayı temizleyecek gücü ve imkânı yoktu; kırk cephede birden savaşıyor, ağır kayıplar veriyordu. Müttefikleri yerel milisler, Hizbullah veya İranlı milislerin, ordu olmaksızın büyük İdlib harekâtını yürütmeleri mümkün değildi. Ülkenin büyük bölümünde denetim sağlayınca hepsi kuvvetlerini buraya aktarabildiler. Böylece zaten uzun zamandır, çeşitli anlaşmalar yoluyla, ülkenin çeşitli yerlerindeki "cep"lerden buraya taşıdıkları cihatçıların ve rejimden İdlib’e kaçmış muhalif ahalinin üzerine gitme fırsatını yakaladılar. “Üzerine gitme”nin anlamı: Rejimle uzlaşan teslim olur, silah bırakmayan imha edilir. Rusya yetkilileri bunu birkaç ayrı fırsatta dile getirdiler.

İdlib harekâtının geciktirilmesinin ikinci sebebi, burayı, şu koşullarda bile dünyada epey gürültü koparabilecek çok büyük boyutlu katliam yapmadan zapt etmenin neredeyse imkânsız oluşuydu. Hedef aldığı herhangi bir yeri dümdüz etmekte tereddüt etmeyen Rusya’nın dahi tereddüt etmesine yol açan bir muazzam insanlık trajedisi ihtimali vardı. Hâlâ var. Üstelik şu anda daha elle tutulur. Savaşarak mevzilerinden çekilen, toprak kaybeden, giderek ufak bir bölgede sıkışacak binlerce cihatçıya ne yapılacak, sayıları şimdiden yüz elli bini geçmiş bulunan yeni mülteciler kış ortasında açıkta, bunlar ne olacak?

Rusya, özellikle Türkiye'nin girişimleriyle potansiyel zayiatın hafifletilmesini umdu. Türkiye'nin, bölgeye asker sokmak da dahil çeşitli eylemlerine alan açtı. İdlib cihatçılarının neredeyse yarısının eski El-Kaide çekirdeği etrafında toplaşmış Heyet Tahrir el-Şam'a bağlı olmasına karşılık, öbür yarısının Türkiye'nin söz geçirebileceği örgütler olduğu varsayılıyor. Moskova, Ankara'nın bunları -silah bıraktırıp- masaya oturtabileceğini, bununla da kalmayıp, HTŞ'yi bölebileceğini, bir kısmını pasifize edebileceğini, buna rağmen geride kalacak birkaç bin savaşçının katledilmesinin de artık dünyada herkesçe “kabul edilebilir” görüleceğini varsaydı. Kimi sineye çekecek, kimi “istemem, yan cebime koy” diyecek, kimi Rusya’yı lafta suçlayarak yasak savacak, vs…

“Binlerce sivili katlettiler” manzarası yaratmama konusunda Rusya’nın gösterdiği tereddüt ve “özen”in gerisinde, orta-uzun vadede Suriye’nin istikrarını sağlamaya yönelik kaygılar yer alıyor. Halkın önemli bölümünü olabildiğince kısa sürede, Esad rejimini kabullenebilir mâkûl muhalif çizgiye çekmek, büyük bir katliamın ardından şüphesiz daha zor olacaktır.

Bir başka kaygı da Rusya’nın uluslararası itibarıyla ilgili olsa gerek. Doğu Halep’teki “dümdüz etme” işlemi, başka yerlerde hastane bombalama türü “nazik” hadiseler ve Han Şeyhun’daki gibi kimyasal silah saldırıları Rusya’yı dünyada o kadar zor durumda bırakmadı, çünkü hedef alınanlar, uluslararası kamuoyunda iyi gözle bakılmayan, dünya Müslümanlarının çoğunluğu tarafından da açıktan desteklenmeyen eli silahlı cihatçılardı. Sivil halk her zaman olduğu gibi arada gürültüye gidiyordu.

Her dakika başka bir yerinde bol ölümlü birçok hadisenin cereyan ettiği, dikkatlerin neredeyse tamamen kelle kesen DAİŞ’çilerin üzerinde toplandığı son yıllara kıyasla şu anda Suriye çok daha izlenebilir, anlaşılabilir halde. Gözler, cihatçı egemenliğindeki kayda değer tek bölge İdlib’in üzerinde. Ve burada, nüfusu iki milyonu aşkın sivil halk bulunuyor.

İşte Moskova bu nedenlerle İdlib harekâtını geciktirdi. Belirttiğim üzre, zayiatın azaltılması için uzlaşma girişimlerini Ankara’dan bekledi.

ANKARA NE YAPTI?

Buna karşılık Türkiye’yi yönetenler, YPG'yı gözetlemek ve icabında güneyden kuşatma yapabilmek için Efrin sınırına beş yüz asker ve iş makineleri yolladı, bütün bu süre boyunca Efrin'e saldırı izni koparmaya çalıştı. Ve -bize ve bütün dünyaya ilan edilen anlaşma hükmüne göre- esas bulunması gereken yere, Suriye ordusu ve İranlı milisler ile cihatçıların arasına yaklaşmadı bile. Rusya ve İran’la varılan anlaşmaya göre İdlib’in on dört yerinde gözlem noktası bulundurması gerekirken yalnız üç yere konuşlandı. Nihayet, Türkiye’nin yatıştıracağı varsayılan cihatçıların bölgesinden Rusya’nın Hmeymim ve Tartus hava üslerine insansız hava araçlarıyla gayet ilginç ve teknik hüner gerektiren bir saldırı yapıldı!

Moskova saldırıdan Türkiye’yi dolaylı olarak sorumlu tuttu. Rusya Savunma Bakanlığı, MİT Müsteşarı Hakan Fidan ve Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar'a resmî mektup gönderildiğini, saldırı olayındaki "ihmal"inden ötürü Ankara'nın eleştirildiğini açıkladı.

Bakanlığın gazetesi Krasnaya Zvezda’ya göre mektupta şöyle denmiş: “Türkiye, kontrolündeki silahlı grupların çatışmasızlık rejimine uymasını sağlamak konusundaki yükümlülüklerini yerine getirmeli.” Bir de ilavesi var: Türkiye’den “...benzer saldırıların önlenmesi için İdlib’de gözlem noktaları kurulması amacıyla yapılan çalışmaları hızlandırması” da bekleniyor. Yani Rusya diyor ki: Cihatçılara mukayyit olasınız diye buraya girmenizi istedik, siz gittiniz Efrin’e bakan gözetleme kuleleri kurdunuz, cihatçılar arkanızdan bize İHA’larla havan mermisi atıyor!

Ankara ise, saldırıyla maldırıyla ilgilenmeyip, “vay efendim, Suriye ordusu İdlib’te nasıl ilerler!” anlamına gelen bir çıkış yaptı, Rusya ve İran büyükelçilerini çağırıp Suriye’nin İdlib harekâtına itirazını dile getirdi, üstüne, dışişleri bakanı, “Olmaz, kabul edemeyiz!” açıklaması yaptı.

SORARLAR: "BU NEYİN TELAŞI?"

“Ama Suriye ordusu ilerliyor!” diye bağırılıyor ya, neye dayanarak bağırılıyor? İlerlemeyecek miydi? O kadar gülünç ki: Bir devletin ordusu, kendi topraklarında ilerliyor, o ülkenin bir bölgesine asker sokup PTT binaları inşa eden başka bir ülkenin golfçü dışişleri bakanı, “Rejim ilerliyor İdlip içinde. Burada niyet farklı,” açıklaması yapıyor. Vay canına! Kül yutmuyor valla, helâl olsun!..

O kadar yol yordam bilmezlik var ki şuncacık marifette, yani o kadar olur! Suriye ordusu El-Kaide çekirdekli bir örgütü yeniyor, sen kendini onun önüne kalkan ediyorsun! İtiraz edeceksen onun da münasip şekli var. Üstelik, bu neyin itirazı?Bilmiyor muydun olacakları? Bilmiyorduysan da dilimizde tüy bitti, işitseydin bir zahmet.

Türk Dışişleri’nin şu andaki tavrına bakarak neler düşünebiliriz? Demek ki Ankara, Suriye ordusunun İdlib’i cihatçı egemenliğinde bırakacağını, Rusya’nın buna rıza göstereceğini, Türkiye’nin oradan eski ve yeni El-Kaide’cilerle anlaşarak Efrin’e taarruz edebileceğini, belki Fırat Kalkanı bölgesinde olduğu gibi oraya da PTT binaları falan yapacağını varsayıyordu. Olabilir mi böyle bir hayal âlemi?

Tekrar edeyim: hayatımda böyle saçmalık görmedim.

Türkiye Cumhuriyeti'nin dışişleri bakanı diyor ki: “Rejim bunu (İdlib'te 'toprak genişletme'yi) İran ve Rusya'nın izni olmadan yapamaz. Bu derhal durdurulmalı!” Kime ne diyorsunuz? Beraber ilerliyor onlar. Rusya bombalıyor, cihatçılar mevzileri terk ediyor, Suriye ordusu ilerliyor. Ve bu zaten böyle olacaktı. Aksi mümkün müydü?

Akılla fikirle iş görmek isteyene olanların büyük saçmalık olarak göründüğü açık. Acaba bütün bunların aslında İdlib’le, Efrin’le, Esad’la, Rusya’yla ilgisi olmadığını, her şeyin içeriye oynanan bir oyundan ibaret olduğunu varsayarsak nispeten mâkûl bir açıklama getirebilir miyiz, 80 milyonluk koskoca ülkeyi yönetenlerin sergilediği bu garabete?

“Suriye ordusu ülkesinin İdlib vilayetini ele geçirecekse biz bu işte yokuz” anlamına gelen TC açıklamasına karşılık, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, “Suriye Ulusal Diyalog Kongresi’yle ilgili hazırlıklarda da önemli bir aşamaya gelindi,” dedi. “Söz konusu aşamaya Rusya, Türkiye ve İran’ın çabaları sayesinde ulaşıldı.” İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif de şöyle konuştu: “Türk ve Rus mevkidaşlarımızla, Ulusal Diyalog Kongresi’nde Suriye’de siyasi çözüme ulaşılması için çalışmaya devam etmeye kararlıyız.” Her ikisi de bu sözleri aralarında görüştükten sonra söylediler. Moskova’da.

Ya da sadece şöyle mi sormalıyız Ankara’daki iktidar sahiplerine: Kimi kandırıyorsunuz?

E, bunun da anlamı yok, çünkü Rusya, İran falan yemediğine göre cevap belli: bizi.