Dünyanın kömürünü yakan beş Türk
Dünyanın yüzünü karartanlar arasında ilginç ilişkiler var. O listede kömür yakmayı arttırmak isteyen beş Türk şirketi var. Ama o beş şirketin karşısında da "kömüre yer yok" diyenler ise çok daha kalabalık.
Dünyanın “daha çok kömür yakayım” derdi olan 120 şirketi dün açıklandı. Alman çevre ve insan hakları örgütü Ungewald (1) kömür yatırımı yapan 775 kömür şirketini incelemiş. Ortaya öyle bir resim çıkıyor ki inanılmaz. Bu 775 şirketten en çok yatırım derdi olan bu 120 şirketin şu an çalışan kömürlü elektrik santrali (KES) kapasitesi 940 bin MW. Bu 120 şirket elindeki 940 bin MW santrale hâlâ ek yapmaya çalışıyor. Siz bir de santralleri çalışmaya devam eden 655 şirketi de ekleyin.
YENİ MEDICANE’LER HAZIRLANIYOR
Geçmişte yapılan santraller bugün yaşadığımız fırtınaların, yağışların ve kuraklığın nedeni. Yani geçen hafta Akdeniz’in ortasından başlayan ve kıyılarımızı teğet geçen tropik fırtına Medicane’de 120 şirketin 940 bin MW çalışan santralinin rolü var. Şimdi o 120 şirketin elinde bekleyen 577 bin MW yeni KES projesi var. Yani 940 bin MW ve diğer KES’lerin etkisi ortada iken üstüne bir 577 bin MW eklendiğini düşünürseniz gelecekte yaşayacağımız tufanları tahmin etmek zor olmasa gerek.
ÇİN DÜNYANIN KÖMÜR SANTRALİ
Son yıllarda kömür santrallerinin kapatıldığına dair çok haberle karşılaşıyoruz. Ancak bunu kömürden çıkış anlamında okumak yanlış olur. Çünkü gelişmiş Batı'da kapananların fazlasını Çin açıyor. Çin şu an 936 bin MW KES kurulu gücüne sahip. Ekonomik olarak ABD ile yarışsa bile kömür santrali gücü konusunda Çin, ABD, Hindistan ve Almanya’nın toplamından fazla kurulu güce sahip. Son yıllarda eklediği kapasite ile artık Çin dünyanın kömür santrali haline geldi.
.
Yani Batı boşuna kömür santrallerini kapatmıyor. ABD ya da AB’ye ihraç edilen her Çin malı için bol bol kömür yakılıyor ve gemilerle bu ülkelere ihraç ediliyor. Öyle olduğu için şu an neredeyse kömür santral kapasitesinin yarısı Çin’de!
Ama yetmiyor, Çin artık kömür santrali ihracatçısı. Ungewald’ın raporuna göre Çinli firmaların geliştirdiği 242 bin MW’lık yeni projenin bazıları Türkiye, Endonezya, Pakistan, Bangladeş, Kenya gibi ülkelerde yapılacak.
TÜRKİYE İLK ONDA!
Konu kömür olunca Türkiye listede olmaz mı? Yani Çin büyük olabilir ama Türkiye’de bu kadar devlet desteği varken bir kurumun olmaması mümkün değildi. İlk onda sekiz Çinli firma var. İlk onda yer alan diğer iki firmanın biri Hintli, diğeri ise Türkiyeli. Elektrik Üretim A.Ş. yani EÜAŞ halktan toplanan paralar ile kömür projeleri geliştiren, şu aralar Elbistanlıları, Eskişehirlileri, Afyonluları, Trakyalıları kızdırmış bir kamu şirketi. EÜAŞ elindeki bütün santralleri özel sektöre devretti ve diğer yandan da özel sektöre yeni projeler geliştirmek için büyük bir çaba sarf ediyor. Hem de halkın parası ile. Onlar için ÇED hazırlıyor, ihale ediyor ve “avantalı” fiyatlarla elektrik alım garantisi veriyor. Nitekim EÜAŞ’ın elinde 15 bin MW’dan fazla proje hayali, bizim içinse o kadar kabus var. Kabus diyorum çünkü bu kadar projenin olmasının maliyeti toplumda büyük bir yoksulluk demek. Yani onların hayali bizim kabusumuz. Ayrıca o kadar santral demek tek başına iklim felaketlerinin katlanması demek. Yani onların hayali bizim Medicane’nimiz, kuraklığımız.
.
EÜAŞ’ın yedinci sırada ülkemizin kömür sevdasını temsil etmesinin yanında 120’lik listeye giren dört firma daha var. Bunlardan bir tanesi Çanakkalelilerin yakından bildiği Yıldırım Enerji, diğerleri Bartınlıların bildiği Hattat, Ankaralıların bildiği Kolin Grup ve Çelikler Holding.
Neden bu firmaları kentlerle tanımladım? Çok basit. Yıldırım Enerji Çanakkale’ye ithal kömür santrali kurmak için çalışan bir firma. Hattat ise Bartınlıların inatla santral yaptırmadığı firma. Kolin Grup ve Çelikler Holding ise Kalyon ile Ankara Çayırhan’da EÜAŞ’ın geliştirdiği projelerden biri olan Çayırhan B ihalesini alan ve karşılığında devletten kilowatt saat başına 6,05 cent alacak olan şirketler. (2) Yani Çayırhan kuş cenneti dibine termik santral kurup her bir kilowatt saat elektrik üretimi için bugünün parası ile 50 kuruş gibi normalin iki katı para alacaklar. Yeni son zamla 35 kuruşa çıkan üretici payına karşılık, bu firma bunun çok üstünde 50 kuruşa yakın para alacak. Dolayısıyla 35 kuruşa değil 50 kuruşa TRT payı, belediye payı ve vergi eklenince benim faturam iyice şişecek!
HAMBACHER ORMANI'NA KIYANLAR LİSTEDE
Listede Çin, Hindistan, Türkiye, Endonezya gibi ülkeler dışında Almanya da yer alıyor. Her ne kadar listede yeni projeler açısından üstlerde görünmese bile Hambacher Ormanı'nı linyit için yok etmek isteyen RWE AG’de var. 18 bin MW’dan fazla çalışan KES’i olan RWE AG’nin elinde 1100 MW’lık yeni proje var. RWE firması petrol şirketi Turcas ile ortak olup Türkiye’de de yatırımlar yapıyor.
KİM KÖMÜRCÜ KİM ÇEVRECİ?
Ungewald’ın hazırladığı kömür sevdalısı 120 şirketten oluşan liste, ülkenin ekonomik krizde olduğu, yakıt ithalatının krizi fişeklediği, su baskınları ve fırtınaların sık sık yaşandığı bir yılda pek çok konuyu tartışmaya açacak gibi. Örneğin listedeki Yıldırım Holding. Kendileri Kolombiya’dan kömür alıp Türkiye’de yakıp ve buna da “Dış kaynaklı milli kömür” diyecek kadar ilginç bir şirket. Daha ilginci Uluslararası Yenilenebilir Enerji Konferansı'na sponsor olacak kadar özgüvenliler (3).
Bu ilişkiler bununla sınırlı değil. Kolin firması Kalyon ve Çelikler ile Çayırhan B projesinin ihalesini aldı. Kolin ve Kalyon aynı zamanda üçüncü havalimanı projesinde ortaklar. Tıpkı Almanya'daki Hambacher Ormanı'nı kesip linyiti yakmak isteyen RWE gibi. Bir yandan 3. havalimanı için ormanı kesebiliyorlar, diğer yandan da Çayırhan kuş cennetine komşu alana termik santral kurup kömürü yakmak istiyorlar. Ama bu firmaların ortak bir yönü var. RWE ve Kalyon’un yöneticileri Türkiye’nin iklim politikalarına yön vermeyi amaçlayan, başında kömür yatırımları da bulunan Sabancı’ya bağlı Shura'nın danışmanları arasında yer alıyor. Kim çevreci kim kömürcü iç içe geçmiş durumda.
PEKİ KÖMÜRE YER YOK DİYENLER?
Urgewald'ın sermaye yatırımcılarına yol gösterebilmesi ve yatırımların kömürden çekilmesi için bir küresel kömürden çıkış listesi çok değerli. Çünkü hâlâ kömür” diyen bu 120 şirketin bir megawatt’lık bile olsa santral yapmaması gerekiyor. Ama ortada 577 bin MW’lık proje var ki durdurulmalı. Bartınlılar bir tanesi ile uğraşıyor. Elbistanlılar havayı kirlettiği için Afşin Elbistan A santralinin çalışmasına izin vermiyor ve şimdi EÜAŞ’ın Afşin Elbistan C projesine dava açtılar. Çanakkaleliler ise kömürü ithal edip yerli santral yalanı uyduran firmaya aman vermiyor. Eskişehirliler EÜAŞ’ın her Alpu ihalesi ertelenmesi ile derin bir nefes alıyor
Dünyanın yüzünü karartanlar arasında ilginç ilişkiler var. O listede kömür yakmayı arttırmak isteyen beş Türk şirketi var.
Ama o beş şirketin karşısında da kömüre yer yok diyenler ise çok daha kalabalık.
(2) https://www.gazeteduvar.com.tr/turkiye/2017/02/07/komur-gunesten-2-kat-pahali/