Ekonomi ve korona virüsü Putin’in koltuğunu mu sallıyor?

Rusya’da korona virüsün etkisi yeni vakaların artışıyla kendini gösterirken, ekonomideyse her gün yeni bir sektör “imdat” çığlıkları atıyor. Üstelik Rusya ekonomisinin can damarı olan enerjide de yüzler üreticiler cephesinde gülmüyor. Fiyatlar bir istikrara oturmadığı gibi talepteki düşüş sürüyor. Nisan ayına yayılan karamsarlık Mayıs beklentilerinde de karşılık buldu.

Hem ulusal hem de uluslararası boyutları olan sorunlar Rusya’da sadece halkı değil, Kremlin’i de karar kara düşündürüyor. Putin’in 2024’e kadar garantilediği iktidarı sarsıntı yaşayacak mı? Virüse yakalanan sayısı artarken iyileşen sayısı Rusya’da diğer ülkelere göre neden düşük? Sağlık sisteminde ne gibi sorunlar var? Rusya ekonomisinin görünümü ne yönde? Bu hafta bu sorulara yanıt arayacağız.

RUSYA’DA VİRÜS ADIM ADIM İLERLİYOR

Rusya, geçtiğimiz hafta 20 binlerde olan vaka sayısı sadece bir haftada 52 bine çıktı. Üstelik ülkede 20 Nisan’da toplam vaka sayısı 52 bin 763 iken iyileşen toplam hasta sayısı 3 bin 873. Yani bir haftada Rusya’da vaka sayısı iki kattan fazla artarken iyileşme oranı bunun çok gerisinde. İyileşen sayısının vaka sayısına göre düşük kalması, iyileşme sürecinin uzunluğu sebebiyle anlaşılır. Yine de Rusya’da bir ayda virüsü yenen kişi sayısının diğer ülkelere göre düşük kaldığını söylemek gerekiyor. Peki ülkede sağlık sistemi ne halde?

SAĞLIK SİSTEMİNDE BİR TÜRLÜ GELEMEYEN REFORM VE SORUNLAR

Rusya sağlık sisteminde pek çok sıkıntı yaşanıyor. Bunların başında bazı bölgelerde hastanelerin modernleştirilmemesi var. Benzer biçimde sağlık çalışanlarının bazı büyük şehirler dışında düşük ücretler alması, personel sayısının yıllar içinde azaltılması, ambulans sayısı ve personelinde ciddi azalma diğer sorunlar. Hatta bazı bölgelerde acil ambulansının olmadığı iddia ediliyor. Sağlık malzemelerinin ömrü ve modernizasyonu öncelikli sorunlardan. Örneğin, Rusya’da sağlık bakanlığının 2018 verilerine göre 33 bini yoğun bakım ünitelerinde olmak üzere 47 binin üzerinde ventilatör var. Ancak bunların ne kadarının kullanıma hazır olduğu, kaç tanesinin altı yaşından genç olduğu, halihazırda kaç tanesinin kullanımda olduğu bilgileri mevcut değil. Uzmanlara göre bu araçların en az yüzde 46’sı altı yaşından büyük ve bu durum söz konusu ventilatörlerin ne kadar etkin çalışacağına dönük soru işaretlerine neden oluyor.

İthalata getirilen sınırlandırmalar, bazı firmaların solunum cihazı üretimi için gerekli malzeme tedarikini sıkıntıya sokuyor. Sağlık çalışanlarının büyük bir kısmı kendilerini virüsten koruyacak ekipman eksikliğinden şikayetçi. Hatta bir kısmına kullandıkları ekipmanları yıkamaları ve ütülemeleri tavsiye ediliyor. Bu tavsiyenin gerekçesiyse yeterli paranın olmaması. Hepatit ve HIV için kullanılan ilaçların bir kısmı korona virüs tedavisinde kullanılıyor. Doktorlar, bu karardan emin olmasalar da sağlık bakanlığından gelen emri uyguluyor. Sıtmada kullanılan ilaç Rusya’da da kullanılıyor. Ancak, doktorlar, bu ilacın yan etkilerinden endişeli. Çünkü bu ilacın COVID-19 tedavisinde etkili olsa bile hastalarda sonraki aşamada ölüme neden olabilecek yan etkilere dönük soru işaretleri var.

Putin 2012’de ve 2018’deki seçim kampanyasında yaşam koşullarının iyileştirilmesi konusunda sağlık, eğitim ve sosyal haklar konusunda reformlardan söz etmişti. Ancak geçen sürede ciddi bir atılım yapılmadı. İşte niyetle gerçeğin arasındaki bu uçuruma korona virüs oturdu.

RUSYA’DA YÜZLER ASIK: PETROL FİYATLARI VE EKONOMİ

Rusya için petrol sadece bir getiri kalemi değil, aynı zamanda ekonominin en önemli sacayaklarından biri. Örneğin Rusya’nın 2019’daki ihracatı 430 milyar dolar civarındaydı, işte bu ihracatın 220 milyar doları petrol, gaz ve petrol ürünlerinden oluşuyordu. Bir başka anlatımla, Rusya’nın ihracatında enerji ürünlerinin payı yüzde 52.

Enerji ürünleri yalnızca ihracat için değil, ulusal ekonomi içinde de hayati öneme sahip, Rusya federal bütçesinin yüzde 35-40 arasındaki kısmı enerji gelirlerine dayanıyor. Enerji kaynaklarının bütçe ve ihracattaki esaslı payı, istihdam açısından da bu sektöre dikkat çekiyor. Benzer biçimde Rusya’nın Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’nın 25’ini enerji sektörü oluşturuyor. Dahası Rusya’nın kötü gün akçesi olarak bir kenara koyduğu 430 milyar doların (altın dahil değil) büyük bir kısmı enerji gelirlerinden elde ediliyor.

Rusya, bütçesi hazırlanırken bu nedenle enerji öngörüleri büyük bir rol üstleniyor. 2020 bütçesi için petrol fiyatlarının 40-42 dolar bandında olacağı şekilde bütçe oluşturuldu. Olası bir 5 belki 10 dolarlık düşük için de rezerv fonundaki dolarlar teminattı. Ancak Ocak 2020’de 50 doların üstünde seyreden fiyatlar Nisan’da 20 dolarlara geriledi. Buysa Rusya ekonomisinin yara alması demek. Maliye Bakanı Anton Silüanov’un “Rusya bütçesi bu yıl 39 milyar dolar açık verebilir açıklaması” da durumun vahametini gösteriyor, çünkü yaklaşık yüzde 1’lik küçülme demek.

EKONOMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ VE ÖNLEMLER

Korona virüse karşı alınan önlemlerin etkisi yalnızca enerji özellikle petrol sektöründe karşılık bulmuyor. Başbakanlığın son güncellemesine göre Rusya’da turizm, havacılık, kamu tüketim ürünleri ticareti, ithalata dayalı diğer üretim kolları, tarım, otomotiv, tekstil, eğlence sektörü, savunma sanayisi gibi sektörler virüsün yarattığı ekonomik çalkantının kurbanları.

Geniş bir tabana yayılan ekonomik darboğaz karşısında hükümet, hava yolları ve turizm şirketlerine 3 milyar dolar yardım yapacağını ilan etti. Benzer biçimde krizin geneli içinde 4 milyar dolarlık bir plan hazırlandı. İflas erteleme ve borç öteleme yine alınan önlemler arasında. Nisan ayının ilk haftasına kadar virüsle mücadele için 17.5 milyar dolar harcanmış görünüyor.

Putin yönetimi bir yandan virüsü kontrol etmek için çabalarken bir yandan da enerjideki yangına dönük kafa yoruyor. Sektörleri kurtarmak için alınan önlemlerin artması da beklenebilir. Ancak ekonomide bazı sektörlerin modernleştirilmesi gerektiği, buraya dönük bütçenin artırılmasının zorunluluğu, aynı yönetim tarafından yıllardır görmezden gelindi. Yenilenme ve gücünü artırma bir yana örneğin sağlık sektöründe hem hastane hem yatak hem de personel sayısında kesintiye gidildi. Personel maaşları ve buna dönük taleplere sağır kalındı. Benzer bir durum eğitim için de geçerli.

2000-2008 arasında Rusya’nın ekonomik toparlanmasındaki payıyla kahramanlaştırılan Putin yönetimi şu anda geç kaldıkları, yeteri kadar önemsemedikleri bir sektörün ne kadar önemli olduğunu yeniden öğreniyor. Üstelik bu sürece düşük düzeyde seyreden petrol fiyatları ve dokunsanız ağlayacak sektörel krizle giriyor. Rusya’nın korona virüs için izleyeceği önlemler, ekonomik sıkışmışlığa çözüm arayışı, halkın Putin’e dönük yaklaşımını da belirleyecek. Eğer bir fiyasko yaşanırsa, Putin kendini ne kadar perde arkasında bıraksa da halk onu sorumlu tutacak. Buysa 22 Nisan’da yapılması planlanan ancak ertelenen referandumda mutlaka karşılık bulacaktır. Putin yönetimi, bir nevi 2036’ya kadar iktidar için yeşil ışık anlamına gelecek bu referandumda bir hesaplaşmayla yüz yüze kalabilir.