Çin meclisinde gündem işşizlik, askeri bütçe ve medeni kanun

Bugün siz bu yazıyı okurken Çin’in yıllık meclis toplantısı başlamış olacak. Çin’in meclisinin adı Halkın Ulusal Meclisi. Bir de, temsiliyetin daha çok olduğu Halkın Danışma Meclisi var. Bu iki meclisin eyalet ve kent gibi alt ölçeklerde meclisleri var. Her yıl ocak ve şubat aylarında bu yerel ölçeklerdeki meclisler toplanır. Yerel meclislerin tavsiyeleri Mart’ta toplanan ulusal mecliste tartışılır. Ulusal mecliste tartışılan konular arasında beş yıllık kalkınma planları, bütçe planlaması ve yasa taslakları yer alır.

Halkın Ulusal Meclisi’nin Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi’nin kararlarını onaylamaktan ileri gitmeyen bir “salla başını, al maaşını” kurumu olduğu, vekillerin bankamatik memuru olduğu yönünde genel bir kanaat vardır. Siyasi partili başkanlık sisteminde meclisin işlevsizleşmesi bizim de gündemimiz olduğu için hemen söyleyeyim, Halkın Ulusal Meclisi’ni ÇKP karşısında güçlendirmeye çalışan hukukçular, vekiller, hak savunucuları ve kanaat önderleri de vardır. Zaman zaman kazanımları olur, zaman zaman onları yitirirler ama onyıllardır mücadelelerinden vazgeçmediler.

Yıllık meclis toplantısına geri dönecek olursak, Mart ayında yapılacak olan oturum Covid-19 salgını nedeniyle ertelenmişti. Bu erteleme salgının ciddiyetine dair bir uyarı olmuştu. Aynı şekilde, bu toplantıların 22 Mayıs’ta yapılacak olması da salgının gidişatına dair bir mesaj olarak algılanabilir. Çin’i in her yıl ülkenin dört bir yanından temsilcilerin Pekin’de toplandığı bu oturumlara izin vermesi ülkede salgının büyük ölçüde kontrol altına alındığı anlamına gelebilir.

Bu toplantı aynı zamanda salgın sonrası dünyanın nasıl şekilleneceğine dair de sinyaller verecek. Bu toplantılarda konuşulacaklar üç ana başlıkta toplanabilir.

İKTİSADİ TOPARLANMA

Çin reform tarihinde ilk defa büyüme hedefini 2019 yılında tutturamamıştı. Bunun arkasından korona salgını gelince bu yıl için bir büyüme hedefi açıklamaması bekleniyor. Cuma günü başlayacak olan meclis toplantılarının iki ana iktisadi hedefinden biri yoksullukla diğeri işsizlikle mücadele.

Xi Jinping’in son yıllardaki iktisadi hedeflerinden biri yoksullukla mücadeleydi. Bir önceki yıllık planda 2020 yılına kadar ülkedeki mutlak yoksulluğun elimine edilmesi hedefe konmuştu. 2019 yılına geldiğimizde ise bu hedefin salgın olmasa bile tutturulamayacağı aşikar olmuştu. Bu yüzden salgının Xi Jinping’in imdadına yetiştiğini bile söyleyebiliriz. Salgın hükümete yoksullukla mücadeleyi 2020 yılında başlayacak yeni beş yıllık plana bir önceki dönemden bir başarısızlık mirası olmadan taşımaya olanak sağlayacak.

Öte yandan, salgın sonrası ekonominin hal-i pürmelali belli olmadığından bu yılki meclis toplantılarında beş yıllık plan açıklanmayacağı da yürütülen tahminler arasında. Uzun vadeli ekonomik planlamalar yerine bu seneki meclis toplantısının kısa vadeli iktisadi toparlanma reçeteleri önermesi bekleniyor. Salgın sırasında iflas eden ya da zor duruma düşen özel işletmeler için üç trilyon yuanlık bir yardım paketi hazırladığı konuşuluyor. Buna yönelik açıklamalarda ilgi çeken bir nokta bu yardımın özellikle özel işletmeleri kapsayacak olması. KİT’lerin dahil edilmemiş olması dikkat çekiyor çünkü son yıllarda Çin devletinin büyük çaplı yatırımlarını KİTler aracılığıyla yapılıyor. Örneğin Çin'in iddialı dış politika projesi olan Kuşak ve Yol Girişimi’nin dahilindeki hemen hemen tüm yatırımlar KİTlere veriliyor. Bunun bir nedeni de iletişim teknolojileri ya da yeşil teknolojiler gibi yeni alanlarda KİTlerin özel işletmeler karşısında rekabet edemeyerek borçlanmış olması. Yani KİT’lerin borçluluğun arttığı ve zarar ettikleri bir ortamda hükümet yardım paketi için özel işletmeleri önceliğine alıyor.

Bu durumun bir açıklaması yıllık meclis oturumunun diğer iktisadi hedefinde bulunabilir. İşsizlik, gizli işsizlik ve güvencesiz işsizlik Çin'in en önemli sosyoekonomik sorunlarından biri. Salgın döneminde kapanan ya da küçülen işyerleriyle özellikle göçmen nüfus içerisinde ciddi boyutlara vardı. işsizlik 2019 yılının son çeyreğinde yüzde 5.5 iken 2020 yılının ilk çeyreğinde yüzde 6’ya çıktı. Meclislerin Toplantısından çıkması beklenen bir diğer sonuç da işyerlerine istihdam odaklı teşvikler vererek ve tüketimi arttırıcı teşviklerle işsizlik sorununa çare bulmak.

ORDUYA EK BÜTÇE

Çin ordusu ülkenin iktisadî statüsü ve coğrafi konumuna kıyasla göreceli olarak küçük addedilse de, Özellikle 2010'lu yıllarda ardarda geçirdiği reformlarla çağdaş ve rekabetçi bir büyük güç ordusu olarak kabul ediliyor.

2014 yılında “ordu-sivil birleşmesi” adı verilen ve Amerikan ordusunun iktisadi ve teknolojik gelişiminin temeli olan askeri sanayi kompleksi sistemine geçiş yapıldı. 2017 yılında yapılan anayasal değişikliklerle bu asker-sanayi işbirliği minimal denge ve denetleme mekanizmalarıyla parti merkez komitesinin, pratikte de Xi Jinping’in kontrolü altına alındı.

Bu yıl meclis toplantılarında Halkın Kurtuluş Ordusu, bütçeden yüzde 9 oranında, yani yıllık ulusal büyüme oranından fazla bir pay istiyor. Bunun nedeni olarak, salgın sırasında ABD’yle yaşanan diplomatik kriz, Tayvan’ın Dünya Sağlık Örgütü tarafından tanınması yönündeki baskı ve Güney Çin Denizi’nde uzun süredir devam eden gerginlik gösteriliyor.

2014 yapısal reformundan sonra Çin ordusunun kara ordusu ağırlıklı geleneksel bir ordu olmayacağı, bilişim teknolojilerine ağırlık vereceği ve bilgi savaşı konusunda uzmanlaşacağı açıklanmıştı. Geldiğimiz noktada, ordunun hava ve deniz kuvvetlerini güçlendirmek için bütçe artışı istiyor olmasının ordu bürokrasisinin Xi’nin planlarına direnişi mi yoksa Xi’nin küresel politikada tehdit algısının değişmesi yüzünden mi olduğu salgın sonrası dönemde açıklık kazanacak.

MEDENİ KANUN'DA DEĞİŞİKLİKLER

Halkın Ulusal Meclisi 2015 yılından beri değişik yasalara dağılmış durumda olan Medeni Kanun’u bütünleştirmeye çalışıyor, Bu yılki oturumda, Çin Medeni Kanunu’nun onaylanması bekleniyor. Eğer bu gerçekleşirse evlilik, miras, evlat edinme, mortgage, mülkiyet, haksız fiil konularındaki yasalar, Medeni Kanun çerçevesinde birleşecek. Bunların arasında, miras ve mülkiyet gibi konular netameli. Evlenmiş kız çocuklarının mirastan mahrum bırakılması özellikle ülkenin kentleşmemiş kısımlarında hala engellenemeyen bir uygulama. Mülkiyet kanunu, özellikle gayrimenkul mülkiyeti konusunda hassas çünkü finansal kentleşme Çin’in en önemli ekonomik büyüme kaynaklarından biri ama anayasaya göre kent toprağı kamu arazisi ve özel gayrimenkul sahipleri, artık sadece sembolik önemi kalmış olsa da, kiracı.

Özetle, Halkın Ulusal Meclisi göstermelik de olsa hayatı öneme haiz konuların tartışıldığı bir platform ve bu platformu etkilemek toplumsal aktörler için anlamlı.